Turqia e ka quajtur zyrtarisht sulmin e Rusisë ndaj Ukrainës një “luftë” dhe thotë se do të kufizojë kalimin e disa anijeve luftarake në rrugët kryesore ujore, një lëvizje që ekspertët thonë se mund të pengojë disa nga aktivitetet ushtarake të Moskës në rajon.
Forcat ruse nisën operacione speciale ushtarake në Ukrainë të enjten.
Javën e kaluar, ambasadori i Ukrainës në Turqi, Vasil Bodnar, i bëri thirrje në televizionin lokal qeverisë në Ankara që të mbyllte kalimet kryesore për anijet luftarake ruse në përputhje me dispozitat e Konventës së Montrealit të vitit 1936. Turqia ka thënë se mund ta bëjë këtë vetëm nëse e njeh zyrtarisht konfliktin si luftë, dhe këtë e bëri të dielën.
Presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan tha të hënën se qeveria e tij “do të përdorë kompetencat që i janë dhënë vendit tonë nga Konventa e Montreux për të transportuar anije në një mënyrë që do të parandalojë përshkallëzimin e krizës”.
Ministri i Jashtëm Mevlüt Vuavuşolulu tha më vonë se Turqia kishte paralajmëruar si vendet e Detit të Zi ashtu edhe ato jo të Detit të Zi se anijet e tyre luftarake nuk do të kalonin Bosforin dhe Dardanelet, sipas agjencisë shtetërore të lajmeve të Turqisë, Anadolu.
“Nuk ka pasur kërkesa për kalimin e detit (që nga fillimi i luftës),” tha Cavusoglu.
Ndërsa Erdogan tha se e konsideronte “sulmin rus ndaj Ukrainës të papranueshëm”, ai tha gjithashtu se Turqia nuk do të braktiste lidhjet e saj me Rusinë apo Ukrainën.
Çfarë është Konventa e Montreux?
Konventa i jep Turqisë njëfarë kontrolli mbi kalimin e anijeve luftarake nga Dardanelet dhe Bosfori, të cilat lidhin Detin Egje, Detin Marmara dhe Detin e Zi.
Në kohë paqeje, anijet luftarake mund të kalojnë ngushticën me njoftim paraprak diplomatik me kufizime të caktuara në peshën e anijeve dhe armët që ato mbajnë – në varësi të faktit nëse anija i përket vendit të Detit të Zi apo jo. Edhe gjatë luftës, Turqia mund të ndalojë kalimin e anijeve luftarake për palët ndërluftuese.
Sipas konventës, nëse Turqia është palë në luftë ose e konsideron veten në rrezik të afërt, ajo mund të mbyllë detin për kalimin e anijeve luftarake.
Si ndikon kjo në Rusi?
Rusia dhe Ukraina shtrihen në Detin e Zi, së bashku me Rumaninë dhe anëtarët e NATO-s, Bullgarinë dhe Gjeorgjinë. Turqia mund të kufizojë tranzitin e anijeve luftarake ruse nga Mesdheu në Detin e Zi nga deti sipas Konventës së Montreux, por pakti paralajmëron: avionët luftarakë të vendeve ndërluftuese mund të kalojnë nëse kthehen në bazën e tyre origjinale, raportoi CNN.
- Nëse një anije nga një vend ushtarak kthehet në portin e saj, bëhet një përjashtim. “Ne do të zbatojmë në mënyrë transparente të gjitha dispozitat e Montreux”, tha ministri i Jashtëm turk Mevlüt Vuavusoglu, duke shtuar se përjashtimi nuk duhet të abuzohet.
Masa do të ishte vetëm simbolike, tha Mustafa Aydin, kryetar i Këshillit Turk për Marrëdhëniet me Jashtë.
- Rusia ka fuqi të mjaftueshme ushtarake në Detin e Zi në të cilin nuk ka kuptim të (hyjnë) vendet e NATO-s. “Rusia ka kontroll të plotë të ujit,” tha ai.
Më herët në shkurt, gjashtë anije luftarake dhe nëndetëse ruse kaluan Dardanelet dhe Bosforin në Detin e Zi për atë që Moska i quajti stërvitje detare pranë ujërave të Ukrainës.
- Ata (Rusia) ndoshta kanë burime të mjaftueshme për të ruajtur fuqinë e tyre detare në Detin e Zi për rreth dy deri në tre muaj. Por nëse konflikti vazhdon, do të jetë një histori tjetër, thotë Serhat Guvenc, profesor i marrëdhënieve ndërkombëtare në Universitetin Kadir Haas në Stamboll.
Pse Turqia e shpalli luftën konfliktin?
Guvenc tha se nuk e priste që Turqia ta merrte atë vendim kaq shpejt, por presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky para kohe “e vuri në vend Ankaranë” dhe falënderoi Turqinë për mbështetjen e saj në Twitter.
I thank my friend Mr. President of ?? @RTErdogan and the people of ?? for their strong support. The ban on the passage of ?? warships to the Black Sea and significant military and humanitarian support for ?? are extremely important today. The people of ?? will never forget that!
— Володимир Зеленський (@ZelenskyyUa) February 26, 2022
Turqia tha se kishte respektuar historikisht marrëveshjen dhe do të vazhdojë ta bëjë këtë.
Guvenc tha se ishte në interesin e Ankarasë ta bënte këtë sepse marrëveshja mbështeti Turqinë gjatë luftës. Çdo përjashtim i bërë për të kënaqur Rusinë mund të rrezikojë besueshmërinë e marrëveshjes në afat të gjatë.
“Shtetet e Bashkuara janë shumë të interesuara për idenë e lirisë së pakufizuar të lundrimit në detet turke, siç është rasti me rrugët ujore të tjera si Kanali i Suezit dhe Kanali i Panamasë,” tha ai, duke shtuar se tërheqja nga konventa do të jepni Shteteve të Bashkuara një arsye legjitime për “Është një çështje e statusit të Turqisë si një roje e Montreux”.
Si mund të ndikojë kjo në marrëdhëniet e jashtme të Turqisë?
Turqia ndan një kufi detar me Ukrainën dhe Rusinë në Detin e Zi dhe i sheh të dy vendet si miqësore. Ankaraja mbështetet te Rusia për turizmin dhe gazin natyror, por gjithashtu ka lidhje të ngushta ekonomike dhe mbrojtëse me Ukrainën dhe, pavarësisht kundërshtimeve ruse, i shet dronë vendit.
Bashkimi Sovjetik ishte një nga nënshkruesit fillestarë të Konventës së Montreux.
- Turqia mund ta shesë këtë veprim si një respektim të plotë të detyrimeve të saj sipas ligjit ndërkombëtar, por kjo lëvizje mund të jetë një tregues se në cilën anë mund të mbështetet Turqia nëse konflikti zvarritet. “Turqia ka vendosur t’i bashkohet më shumë aleatëve të saj tradicionalë në NATO dhe Bashkimin Evropian dhe të distancohet pak nga Rusia,” tha Guvenc.
