Të hënën, në seancë plenare, Kuvendi po shqyrton ndryshimin dhe plotësimin e buxhetit për vitin 2022. Gjatë rishikimit të ekspozitës dhe materialeve, mora frymëzim për këtë rubrikë, në të cilën do të trajtoj disa tema, të cilat vërtet janë të gjera dhe të ndara, por që kanë një ndërlidhje të fortë, përkatësisht zhvillimet ekonomike globale, buxheti dhe financimi i tij dhe BE-ja. perspektivat. Gjithmonë përpiqem të parashikoj dhe paraqes pamjen e madhe përmes rubrikave të mia, sepse ekonomia kërkon gjithmonë strategji dhe planifikim. Pra, në këtë tekst do të flas përmes fakteve për aspektet e financave shtetërore në kontekstin aktual dhe se si do të arrijmë më lehtë atë që dëshirojmë të gjithë, që është rritja ekonomike e përshpejtuar dhe e qëndrueshme.
Sipas parashikimeve të fundit të qershorit të Bankës Botërore, pritshmëritë për rritjen globale këtë vit janë që ajo të ngadalësohet nga 5.7% në 2021 në 2.9% në 2022, si rezultat i recesionit të thellë që do të prekë ekonomitë ruse dhe ukrainase. kriza në ekonomitë e tjera, ngadalësimi i kërkesës, si dhe tërheqja e politikave mbështetëse dhe njëkohësisht inflacioni i lartë. Për vitin 2023 pritet një përshpejtim i dobët i aktivitetit ekonomik, me një rritje të parashikuar prej 3% në vitin 2023, kryesisht si pasojë e rritjes së çmimeve të lëndëve të para, si dhe shtrëngimit monetar, i cili pritet të vazhdojë për disa kohë. Projeksioni për vitin 2024 është që PBB-ja botërore të rritet me 3%, ndërsa ekonomia globale i afrohet potencialit të saj afatgjatë të rritjes.
Shmangia e stagflacionit
Për momentin, të gjitha institucionet relevante ndërkombëtare parashikojnë një rezultat pozitiv ekonomik këtë vit. Megjithatë, një pjesë e madhe e tyre paralajmërojnë rrezikun e stagflacionit. Në “Perspektivat Ekonomike Globale” të qershorit 2022, Banka Botërore tregon si “flamuj të kuq” normat e inflacionit që arrijnë rekorde shumë dekadash, borxhin e lartë të vendeve pas pandemisë, shtrëngimin e politikës monetare në përgjigje të inflacionit dhe Kështu, shtrëngimi i kushteve për financim dhe ai shumëvjeçar ngadalësoi aktivitetin investues.
Për të reduktuar më tej rrezikun e stagflacionit, politikëbërësit globalë duhet të kërkojnë të rrisin prodhimin e ushqimit dhe energjisë, dhe duke shpallur të njëjtën gjë, të ulin pritjet dhe çmimet inflacioniste. Është e nevojshme të përshpejtohet kalimi i energjisë drejt burimeve të energjisë me karbon të ulët, të ofrohet ndihmë për ata që janë prekur nga lufta në Ukrainë, të shqyrtohen opsionet për shlyerjen ose lehtësimin e borxheve të vendeve me të ardhura të ulëta dhe më tej për mekanizmat e mbrojtjes kundër pandemia e Covid-19 janë forcuar.
Në kushtet e presioneve të zgjatura inflacioniste, ekonomitë në zhvillim, të cilat pas pandemisë kanë një hapësirë fiskale dukshëm të ngushtuar reagimi, duhet të fokusohen në radhë të parë në mbrojtjen e kategorive vulnerabël të prekura nga kriza. Megjithatë, në të njëjtën kohë, ata duhet të menaxhojnë me kujdes borxhin publik, në mënyrë që të sigurojnë financim të qëndrueshëm të tij dhe rrjedhimisht stabilitet makroekonomik.
Me ribalancimin – masat për qytetarët dhe ekonominë
Në fillim të krizës energjetike dhe të çmimeve, Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut reagoi me një reagim të fortë fiskal, me qëllim të ngadalësimit të efektit transferues të inflacionit të importuar në produktet vendore. Paketa e radhës e masave kundër krizës, që do të prezantojmë pas ribalancimit të buxhetit, përmban masa të synuara që do të drejtohen atje ku janë më të nevojshme dhe ku do të japin rezultatet më optimale. Dinamika e zbatimit të masave do të ndjekë tendencat ekonomike dhe pjesa më e madhe e tyre pritet të jetë aktive në tremujorin e katërt të vitit. Do të ketë masa edhe për qytetarët, edhe për kompanitë, edhe për mbështetje për stabilizimin e çmimit të ushqimeve. Në të njëjtën kohë, hapësira fiskale do të ruhet përmes politikës së kujdesshme, si dhe do të sigurohet në mënyrë thelbësore ruajtja e stabilitetit makroekonomik.
Me ribalancim janë siguruar edhe 19 miliardë denarë shtesë për disa kategori dhe qëllime, për të absorbuar një pjesë të efekteve të krizës. Rreth një e katërta e këtyre fondeve janë rezervë për masa. Për më tepër, janë siguruar fonde shtesë për fermerët për të nxitur prodhimin vendas, dhe në këtë mënyrë një efekt të favorshëm në çmimet e ushqimeve. Për kategoritë më vulnerabël të qytetarëve sigurohen mjete shtesë për mbështetje për përballimin e goditjeve të çmimeve, si dhe parashikohen mjete për rritjen e pensioneve – sistematikisht, sipas rritjes së pagave dhe kostove të jetesës. Në ribalancim ka fonde shtesë për kompanitë për subvencionimin e rritjes së pagave, si dhe programe për mbështetjen e investimeve. Gjithashtu, jashtë buxhetit si mbështetje për qytetarët dhe ekonominë nga kriza energjetike dhe inflacioni janë edhe kreditë e favorshme nga Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim në vlerë prej 100 milionë euro për likuiditetin e ESM (që shitet nën çmimi i kostos për të absorbuar goditjen e çmimeve në tregun e rregulluar, pra “subvencionimin” e faturave të energjisë elektrike në radhë të parë të familjeve) dhe nga Banka Evropiane e Investimeve në vlerën 100 milionë euro për të mbështetur ekonominë përmes favorshme dhe/ose pa interes. kreditë, të cilat përmes modelit të Planit të Rritjes së Përshpejtuar do t’i bashkohen edhe bankat tregtare me 100-200 milionë euro shtesë. Këtu nuk i radhita masat ekzistuese që janë llogaritur në rebalanc, si TVSH-ja e paraparë për rrymë për amvisëri, kthimi i 2,2 miliardë denarë qytetarëve përmes projektit MyDDV dhe masat tjera që janë të përcaktuara sistematikisht, por ndihmojnë kategoritë e cenueshme. gjatë krizës si të ardhurat minimale të garantuara dhe masa të tjera aktive në tregun e punës, si dhe metodologjia e re që lejon rregullimin e vazhdueshëm (lexo rritjen) të pensioneve dhe pagës minimale me inflacion dhe rritje për të mbrojtur standardin e tyre të jetesës. dhe integriteti.
Përkundër krizës, ne e ruajmë komponentin e lartë zhvillimor të buxhetit me 32,1 miliardë denarë investime kapitale, të cilat edhe përkundër korrigjimit në rënie me ribalancimin, janë ende në nivelin më të lartë historik deri më tani.
Janë vendosur kufijtë e borxhit dhe deficitit
Për ekonominë, ruajtja e stabilitetit dhe menaxhimi i kujdesshëm i borxhit publik është po aq i rëndësishëm për kthimin e mëtejshëm në rrugën e rritjes së përshpejtuar ekonomike. Pra, me ribalancimin e propozuar, edhe pse ka një zgjerim të deficitit buxhetor për sigurimin e mjeteve për masa kundër krizës, ai është ende më i ulët në krahasim me vitin paraprak.
Sipas situatës së fundit, në fund të tremujorit të parë të vitit 2022, borxhi i shtetit është ulur në 46,8% të PBB-së, ndërsa borxhi publik në 54,9% të PBB-së. Sipas pikëpamjeve të FMN-së, një nivel i qëndrueshëm i borxhit publik për vendet në zhvillim është deri në 70%. Angazhimi ynë për menaxhimin e kujdesshëm të borxhit publik në drejtim të stabilitetit dhe qëndrueshmërisë së tij reflektohet edhe përmes kufijve afatmesëm që kemi vendosur në Strategjinë e Menaxhimit të Borxhit Publik, e cila ndërton një kuadër për borxhin publik për periudhën nga viti 2023. deri në vitin 2027. Kufijtë afatmesëm përcaktojnë nivelin maksimal të qëndrueshëm të totalit të borxhit publik, por edhe nivelin e borxhit të garantuar në raport me PBB-në. Për të mbajtur nivelin e borxhit publik brenda kufijve të qëndrueshëm, kufiri i totalit të borxhit publik në periudhën afatmesme dhe afatgjatë nuk duhet të kalojë nivelin 60% të PBB-së. Megjithatë, si pasojë e krizës ekonomike të shkaktuar nga pandemia e Covid-19, një pjesë e konsiderueshme e vendeve të Bashkimit Evropian, por edhe e vendeve të rajonit, u detyruan të zgjerojnë deficitet buxhetore, për të siguruar fonde. për të përballuar pandeminë, e cila rezultoi në një rritje të nivelit të borxhit publik me më shumë se 10 pikë përqindjeje. Për shkak të ashpërsisë së krizës, rregullat fiskale në BE janë pezulluar deri në fund të vitit 2022. Projeksionet afatmesme në vendin tonë tregojnë se borxhi publik do të kalojë pragun e 60% në periudhën 2022-2025, por si rezultat i masave të konsolidimit fiskal, në vitet 2026 dhe 2027 parashikohet të kthehet nën 60% të PBB-së. ndërsa borxhi shtetëror do të ulet në nivelin rreth 50%. Ndryshe, Ligji i ri i Buxhetit pritet të miratohet në Kuvend deri në fund të korrikut, ku rregullat fiskale për borxhin publik dhe deficitin buxhetor, si dhe këshilli fiskal si jashtëzakonisht të rëndësishëm për qëndrueshmërinë fiskale, së bashku me shumë të tjera. Në ligj janë parashikuar reforma që do të nënkuptojnë menaxhim më efikas dhe transparent të financave publike.
Ne do të arrijmë ruajtjen e stabilitetit të borxhit publik përmes angazhimit tonë të qartë për konsolidim gradual fiskal. Me Strategjinë e fundit Fiskale me një perspektivë deri në vitin 2027, parashikohet një konsolidim fiskal me faza, me një deficit buxhetor të reduktuar në përqindje të PBB-së: 4.2% në 2023, 3.6% në 2024, 3.2% në 2025, 3 026% në 2. dhe 2.8% në 2027. Për të forcuar disiplinën fiskale, strategjia fiskale afatmesme përmban kufizime për shpenzimet buxhetore, limite nga përdoruesit buxhetorë, si dhe projeksione afatmesme për pushtetin vendor dhe ndërmarrjet publike dhe shoqëritë aksionare shtetërore. Konsolidimi fiskal i planifikuar mbulon tre aspekte kryesore: përmirësimin e mbledhjes së të ardhurave buxhetore, nëpërmjet masave për reduktimin e ekonomisë gri dhe parandalimin dhe shtypjen e korrupsionit; reduktimi dhe ristrukturimi i shpenzimeve buxhetore, duke shkurtuar shpenzimet jo prioritare, mbështetje më e madhe për sektorin privat dhe inovacione, mbështetje për kategoritë më vulnerabël të popullsisë dhe duke rishikuar metodologjitë për
transfertat dhe subvencionet; dhe ndryshime në burimet e financimit të deficitit buxhetor, diversifikimi më i madh i burimeve të financimit të deficitit, financimi dhe zbatimi i projekteve të caktuara përmes partneriteteve publiko-privat dhe krijimi i një Fondi Zhvillimor. Këtë e parashikon edhe Plani për Rritje të Përshpejtuar Ekonomike, i cili përmes përfshirjes së burimeve të ndryshme të financimit do të mbështesë aktivitetin investues dhe në këtë mënyrë do të përshpejtojë rritjen, duke ulur njëkohësisht deficitin. Do të shtoja edhe mbështetjen financiare për ruajtjen e stabilitetit makroekonomik, të ashtuquajturat Kredi për likuiditet dhe maturi për 2022-2023, si dhe programe të tjera zhvillimore nga FMN dhe Banka Botërore.
BE-ja në kontekstin e ekonomisë, rritjes dhe investimeve
Një pikë e rëndësishme këtu është aksesi në fondet evropiane, por edhe rritja e investimeve të huaja, si një nga përfitimet më të mëdha për ekonominë nga integrimet në BE. Duke pasur parasysh se në planin për rimëkëmbjen e ekonomisë dhe rritjen e përshpejtuar ekonomike, është planifikuar përmes përfshirjes së disa burimeve të kapitalit për të dyfishuar rritjen ekonomike në vend dhe për të arritur normat më të larta historike mbi 5%. Rritja e qëndrueshme, nga pikëpamja ekonomike, integrimi në Bashkimin Evropian luan një rol të rëndësishëm në zbatimin e këtij plani.
Nëse merren përvojat e vendeve të tjera të integrimit evropian, ato tregojnë për rritje të aktivitetit ekonomik, përmirësim të konkurrencës dhe tregtisë së jashtme, rritje të investimeve të huaja dhe hapje të vendeve të reja të punës. Në Republikën Çeke, për shembull, rritja ekonomike u përshpejtua nga 2.7% në 6.1% pas anëtarësimit në Union. Integrimi ka një ndikim pozitiv në zhvillimin e infrastrukturës, dhe gjithashtu ka një ndikim pozitiv në sektorë të tjerë si industria e informacionit dhe telekomunikacionit, turizmi, bujqësia dhe arsimi.
Përfitimet e përgjithshme të BE-së janë stabiliteti, demokracia, siguria dhe prosperiteti, stimulimi dhe mbështetja për rritjen e PBB-së, më shumë vende pune, paga dhe pensione më të larta, rritja e tregut të brendshëm dhe kërkesa e brendshme, lëvizja e lirë e punës, mallrave, shërbimeve dhe kapitalit, aksesi në treg prej 450 milionë konsumatorësh. Për sa i përket ndikimeve makroekonomike, ka një fluks në rritje të investimeve të huaja direkte për shkak të rritjes së besimit të biznesit, reduktimit të rreziqeve, lëvizshmërisë më të madhe të fuqisë punëtore, transportit efikas, konkurrencës më të fortë dhe nxitjes për inovacion, një sistemi subvencionesh shtetërore në përputhje me rregulloret e BE-së, akses më të lehtë. tek institucionet dhe fondet financiare rritje shtesë e PBB-së dhe rritje e prodhimit industrial për shkak të dinamikës më të lartë të eksporteve.
Ka edhe përfitime për kompanitë. Këtu janë aksesi i shtuar në fondet e BE-së dhe mbështetja për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme. Nuk ka kufizime doganore apo sasiore dhe procedura administrative në tregtinë me shtetet e tjera anëtare të BE-së është thjeshtuar. Për sa i përket reduktimit të barrierave tregtare, vlen të përmendet certifikimi i ndërsjellë i mallrave, një proces standard standard i vetëm për të gjithë rajonin dhe zbatimi i politikës së konkurrencës dhe të drejtave të pronësisë intelektuale.
Me pak fjalë, nga pikëpamja ekonomike, përfitimet janë të padiskutueshme. Republika e Maqedonisë së Veriut, pas një periudhe të gjatë të ritmeve të rritjes ekonomike mesatarisht rreth 2.5%, dhe më pas goditjet ekonomike nga pandemia, kriza e energjisë dhe çmimeve, tregojnë qartë se ekonomia jonë ka nevojë për një nxitës, një katalizator, i cili do të përshpejtojë rritjen. . Ne kemi një strategji të fortë dhe të qëndrueshme me Planin e Përshpejtimit të Rritjes dhe kemi mundësi për të përfituar. Në fund, fotografia e plotë është gjithmonë e rëndësishme për marrjen e vendimeve të duhura.
Fatmir Besimi, ministër i Financave
Ministria e Financave