Maqedonia e Veriut gjatë vitit 2023 ka regjistruar ngecje të shumta sa i përket respektimit të lirive dhe të drejtave të njeriut. Nuk ka sferë ku nuk ka pasur shkelje, madje në disa prej tyre ka kthim prapa në krahasim me të kaluarën. Kështu thotë në një intervistë për Radion Evropa e Lirë, Naser Ziberi, Avokat i Popullit në Maqedoninë e Veriut.
Sipas tij, të burgosurit po vuajnë dënimin në mungesë të kushteve elementare dhe kjo nuk përjashton mundësinë e ndonjë përshkallëzimi të situatës nëse nuk ndërmerren masa të shpejta për përmirësimin e kushteve brenda qelive.
Avokati i Popullit thotë se në arsimin fillor nxënësit shqiptarë në disa qytete, përfshirë edhe Shkupin, po privohen nga e drejta kushtetuese për të mësuar në gjuhën amtare, për gjendjen e rëndë në gjyqësor flet më së miri Raporti i Progresit i Komisionit Evropian që ka kritika të shumta, në veçanti për ndryshimet në Kodin Penal që liruan nga ndjekja penale shumë zyrtarë të akuzuar për shpërdorime të shumta.
Problemet sa i përket lirive dhe të drejtave të njeriut janë shtrirë edhe në sferën e arsimit, sipas Avokatit të Popullit.
Përveç problemit me mungesën e teksteve mësimore dhe të programeve cilësore, ai ndalet në çështjen e mohimit të së drejtës kushtetuese për mësim në gjuhën amtare.
Një fushë tjetër ku nuk janë respektuar të drejtat e njeriut, Avokati i Popullit përmend edhe çështjen e përfaqësimit të drejtë të bashkësive etnike, në veçanti të shqiptarëve në postet drejtuese në institucionet shtetërore.
Radio Evropa e Lirë: Zoti Ziberi, Maqedonia e Veriut gjatë vitit 2023 është përballur me shkelje të ndryshme sa i përket drejtave dhe lirive të njeriut. Cilat janë ato sfera ku, sipas zyrës së Avokatit të Popullit, ka pasur më shumë ankesa?
Naser Ziberi: Në fushën e të drejtave dhe lirive të qytetarëve kemi lënë pas një vit shumë problematik, në shumë drejtime. Fatkeqësisht, Maqedonia e Veriut nuk shënoi ndonjë progres në rritjen e kualitetit në mbrojtjen e lirive dhe të drejtave, përkundrazi në disa segmente ka shënuar procese retrograde, si në mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve, në gjendjen e burgjeve dhe në institucionet tjera korrektuese-ndëshkuese, në sferën e arsimit, në sferën e shëndetësisë e kështu me radhë. Për ne, si institucion, ky vit ka qenë i vështirë sepse Parlamenti nuk arriti t’i përmbushë detyrat ndaj institucionit tonë, nuk arriti të bëjë zgjedhjen e pesë zëvendësve të Avokatit të Popullit.
U vumë në një situatë që të mos mund të realizojmë programin tonë vjetor për shkak të mungesës së mjeteve financiare pasi na u miratua një buxhet, i cili është nën minimumin e domosdoshëm. Dhe, në fund, nuk arriti të miratojë as ndryshimin e Ligjit të Avokatit të Popullit me të cilin do të krijoheshin parakushtet për një akreditim të statusit të institucionit nacional për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave të njeriut në kuadër të Kombeve të Bashkuara.
Me një fjalë, viti 2023 ishte një vit i rëndë.
Radio Evropa e Lirë: Sfidë kryesore për institucionet mbetet sundimi i ligjit, respektivisht pushteti gjyqësor që është ndër më të kritikuarit edhe nga institucionet ndërkombëtare. Në të gjitha anketat që janë bërë, qytetarët, problem kryesor kanë me gjyqësorin. Cili është vlerësimi juaj për punën e gjykatave dhe të prokurorive?
Naser Ziberi: Raporti i Komisionit Evropian jep një pasqyrë objektive për situatën që e kemi në gjyqësor. Tashmë ekziston një bindje e padiskutueshme se Maqedonia e Veriut ka degraduar jashtëzakonisht shumë në çështjen që ka të bëjë me sigurimin e sundimit të ligjit dhe të së drejtës, për shkak të situatës në sistemin e jurisprudencës, dhe këtu mendoj për Këshillin Gjyqësor, Këshillin e Prokurorëve dhe organet e tjera gjyqësore.
Flamuri i Maqedonisë së Veriut dhe ai i BE-së. Fotografi ilustruese nga arkivi.
Situata në një mënyrë u vulos në kuptimin negativ me ndryshimet në Kodin Penal që shkojnë në funksion të amnistimit indirekt të kryesve të veprave penale me pushtet politik. Këto ndryshime kishin të bënin me dispozitat e Kodit Penal që rregullojnë keqpërdorimin e detyrës zyrtare. Në një situatë të tillë nuk mund të pritej raport më i mirë nga KE-ja.
Dhe, nëse kësaj i shtohet edhe ajo se gjykatat janë të stërmbushura me lëndë, të cilat zvarriten në mënyrë permanente dhe si rezultat i kësaj edhe vjetërsohen, duke u pamundësuar qytetarëve që të arrijnë te drejtësia, kjo sferë mbetet një nga obligimet kryesore të qeverisë së ardhshme dhe Parlamentit të ardhshëm që të merret seriozisht.
Radio Evropa e Lirë: E përmendët më parë gjendjen e rëndë në burgje. Çfarë të dhënash posedon zyra juaj lidhur me gjendjen në to dhe çfarë masash janë ndërmarrë për përmirësimin e kushteve?
Naser Ziberi: Burgjet janë një plagë e vjetër për Maqedoninë e Veriut, por me kalimin e viteve kjo situatë po degradon dukshëm dhe tani jemi në një fazë kur në çdo moment mund të pritet ndonjë katastrofë në kuptimin e konflikteve mes të burgosurve, mes policisë së burgjeve dhe të burgosurve, arratisje e probleme tjera. Si pasojë e kësaj, Qeveria në qershor u detyrua të shpallë gjendje krize në burgun e Idrizovës që ka thuajse gjysmën e numrit të të burgosurve që vuajnë dënimet në nivel të shtetit. Atje nuk ka kushte minimale hapësinore, shëndetësore, higjienike, mungojnë thuajse të gjitha kushtet që duhet t’i kenë burgosurit.
Standardet ndërkombëtare dhe të vendit parashohin së paku 3-4 metra katror për një të burgosur, kurse në këtë burg në disa segmente nuk ka as një metër katror për një të burgosur. Ata vendosen nëpër dyshemetë e korridoreve, pa kushte minimale higjienike e të mos flasim për kushte të tjera në drejtim të risocializimit të tyre.
Radio Evropa e Lirë: Avokati i Popullit nga afër ndjek edhe çështjen e përfaqësimit të etniteteve në institucionet shtetërore. Ditë më parë ju dolët me të dhëna se ka shënuar rritje punësimi i shqiptarëve në institucione, por mbetet problemi me keqpërdorimin e balancuesit, një mekanizëm që kontrollon punësimet në baza etnike. Si mund të zgjidhet ky problem?
Naser Ziberi: Është fakt që ka rritje në përqindjen e përgjithshme të përfaqësimit të shqiptarëve dhe ky është një trend pozitiv. Por, kjo rritje në numrin e përgjithshëm nuk do të thotë se në të gjitha institucionet është e tillë. Fatkeqësisht kemi disbalancë të madhe, pasi kemi institucione ku përfaqësimi është edhe mbi 50 për qind, por kemi institucione ku përfaqësimi është zero për qind, pra atje nuk ka asnjë të punësuar shqiptar.
Pra, nuk kemi një shpërndarje proporcionale në numrin e të punësuarve.
Çështja e dytë apo problemi tjetër është përfaqësimi në drejtimin e administratës, pra në numrin e përgjithshëm kemi rritje, por kjo nuk ndiqet edhe në pozitat udhëheqëse, që do të thotë se vendet udhëheqëse janë të rezervuara për komunitetin maqedonas.
Problemi i tretë është moszbatimi i balancuesit, një mekanizëm ky që parasheh punësimet në bazë të kritereve etnike. Unë edhe në raportin e vitit të kaluar, por edhe atë të këtij viti kam rekomanduar deri te Ministria e Administratës dhe Shoqërisë Informatike që të punojnë në drejtim të gjetjes së një instrumenti, i cili do ta pamundësojë keqpërdorimin sepse fakt është që jo rrallë herë kjo keqpërdoret me atë që përfaqësues të komunitetit maqedonas deklarohen si shqiptar, rom apo turq dhe e kundërta.
Dhe kjo, jo vetëm që shkel parimin e përfaqësimit të drejtë dhe adekuat, por edhe pamundëson që komunitetet tjera të punësohen në sektorin publik. Fatkeqësisht deri më tani nuk kemi marrë përgjigje se si do të zgjidhet kjo çështje.
Radio Evropa e Lirë: Një çështje tjetër aktuale është ajo me kundërshtimin që po i bëhet mësimit në gjuhën shqipe në arsimin fillor nga popullata maqedonase në disa qytete të vendit, edhe pse bëhet fjalë për një të drejtë kushtetuese. Arsimi u përball edhe me probleme tjera, çfarë do të veçonit?
Naser Ziberi: Në sferën e arsimit kishim një mbarim të vitit shkollor me shumë probleme, duke filluar që nga mungesa e dëftesave, por edhe fillimi i vitit shkollor ishte problematik, me mungesë të librave, me mungesë të hapësirave mësimore.
Ajo që posaçërisht është brengosëse, ka të bëjë me pamundësimin e realizimit të së drejtës kushtetuese dhe ligjore për arsimim në gjuhën amtare në disa vendbanime ku shqiptarët nuk janë shumicë siç ishte rasti me shkollën e Idrizovës në Shkup, me disa shkolla në komunën e Velesit, me shkollën e Çashkës e kështu me radhë. Dhe, të gjitha këto shfaqin tendencat e një segregacioni mbi baza etnike që padyshim paraqet një proces jashtëzakonisht retrograd.
Sa i përket të drejtave të fëmijëve viti që shkoi është mbyllur me një rast tragjik – me vrasjen e një nxënëse të një shkolle fillore, rasti me 14-vjeçaren Vanja Gjoshevska.
Radio Evropa e Lirë: Sipas të dhënave që keni prezantuar gjatë vitit, një numër i madh i ankesave kanë të bëjnë edhe me çështjen e çmimeve të konsumit të përditshëm. Për çfarë bëhet fjalë?
Naser Ziberi: Nuk ka gati sferë që nuk janë shënuar probleme serioze e një nga to është edhe ai me shkeljen e të drejtave të konsumatorit për çka flasin edhe ankesat e shumta. Kjo nënkupton se ngritja permanente e çmimeve i ka vendosur qytetarët në një pozitë jashtëzakonisht të rëndë. Në këtë kuadër kemi një situatë të pavolitshme në sferën e zbatimit në ndryshimeve të Ligjit për marrëdhënie obliguese dhe Ligjit për përmbarim.
Një pjesë e madhe e përmbaruesve nuk u përmbahen dispozitave të ligjit që ka të bëjë me fshirjen e kamatave, vjetërsimit të lëndëve dhe kjo bën që qytetarët edhe më tej të keqtrajtohen duke u endur dyerve të përmbaruesve, gjykatave e kështu me radhë./rel
