Njëzet e pesë vjet më parë, udhëheqja politike në Shkup zgjodhi qasjen e gabuar kur vendosi të përballet me Greqinë. Si rezultat, në 1995 Greqia paraqiti emrin e përkohshëm FYROM në KB dhe e la vendin larg integrimit në BE dhe NATO për 23 vitet e ardhshme. Ishte një gabim historik i udhëheqjes në Shkup, i cili zgjodhi të përballej me një shtet anëtar të BE / NATO, duke harruar që parimet themeluese të këtyre organizatave të mëdha janë saktësisht e kundërta – konsensusi, kompromisi, marrëdhëniet e fqinjësisë së mirë, mësimet nga historia. Nëse atëherë në Shkup ata zgjidhnin një kompromis dhe bashkëpunonin me Greqinë, Republika e Maqedonisë do të bëjë
hyri në BE së bashku me Bullgarinë, Rumaninë ose Kroacinë, nëse jo më herët.
“Sot, udhëheqësit e Republikës së Maqedonisë janë përballur me të njëjtën dilemë – të përballen ose të bashkëpunojnë me Bullgarinë, një shtet tjetër anëtar të BE / NATO”, shkruan ish-Presidenti Bullgar Rosen Plevneliev (2012 – 2017) në analizën për portalin Bullgar “24 orë”.
Sipas tij, “drama e madhe” e qeverisë së RS Maqedonisë nuk është Bullgaria, por së pari – trashëgimia dhe ideologjia e diktatorit komunist Tito, mbështetur nga ndikimi i fortë serbo-rus, dhe së dyti – ideja e një Shqipërie të Madhe e cila, sipas Plevneliev, është fiksuar në vetëdija e shqiptarëve në Maqedoni. “Ky i fundit është me të vërtetë një problem i madh dhe mund të zgjidhet vetëm nëse Republika e Maqedonisë dhe Shqipëria negociojnë dhe bashkohen me BE së bashku,” tha ai.
“Por Shqipëria është më e përparuar sot dhe po punon më shumë për t’u përgatitur për fillimin e negociatave. Shqipëria dënoi regjimin komunist, hapi arkivat e shërbimeve sekrete komuniste, ndryshoi librat shkollorë sipas historisë së pa manipuluar të diktaturës komuniste, ndërsa në Republikën e Maqedonisë, Serbisë dhe Rusisë Tito dhe Stalini pranohen si heronj, dhe arkivat e shërbimeve sekrete komuniste mbeten të paprekura , si dhe tekstet shkollore.
Ata kryen një regjistrim të drejtë kombëtar në Shqipëri dhe si rezultat garantuan ekzistencën dhe të drejtat e pakicave të ndryshme, përfshirë pakicën bullgare. Në Republikën e Maqedonisë ende nuk kemi një regjistrim të drejtë kombëtar në lidhje me të gjitha pakicat etnike. “Republika e Maqedonisë vazhdon të mohojë se ka shtetas me origjinë etnike Bullgare, përkundër faktit se më shumë se 100 mijë shtetas të Republikës së Maqedonisë mbajnë pasaporta Bullgare pasi vërtetuan origjinën e tyre Bullgare,” shkroi Plevneliev.
Qeveria maqedonase nuk duhet të këmbëngulë për një pakicë maqedonase në Bullgari, thotë ish-presidenti bullgar.
“Udhëheqja në Shkup nuk duhet të presë që nën presionin ndërkombëtar Bullgaria të heqë dorë nga historia e saj e pasur. Nuk është një plan i mirë që Kryeministri Zaev të vazhdojë të insistojë në pakicën maqedonase në Bullgari, të paktën sepse një gjë e tillë nuk ka ekzistuar kurrë. Shkupi është i zemëruar që Bullgaria nuk do të njohë identitetin dhe gjuhën e tyre. Kjo nuk eshte e vertete. Bullgaria deklaron se pranon status quo-në e tanishme – se njerëzit e Republikës së Maqedonisë mund të quajnë gjuhën dhe identitetin e tyre kombëtar siç dëshirojnë dhe kjo është e drejta e tyre.
Në anën tjetër të kufirit, në Sofje, ne jemi thellësisht të zhgënjyer me Shkupin, për një arsye të mirë. Marrëveshja e fqinjësisë së mirë nuk jep rezultatet e pritura, tërësisht për shkak të asaj që bën dhe nuk bën Shkupi. Nuk ka asnjë ndryshim në qasjen ndaj historisë, asnjë ndryshim në librat shkollorë, gjuha e urrejtjes ndaj Bullgarisë dhe diskriminimi i qytetarëve të Republikës së Maqedonisë me origjinë bullgare është kudo dhe mund të shihet sot.
Pikëpamja shoqërore, e hartuar me kujdes që nga koha e Titos, është: ‘Bullgarët janë tatarë, fashistë dhe pushtues’, që është gjithçka përveç një fqinji i mirë dhe një mik dhe aleat i besuar. “Shoqëria Bullgare është thellësisht e shqetësuar nga përpjekjet e vazhdueshme të qeverisë maqedonase për të financuar dhe mbështetur një fushatë që daton që nga koha e Titos për të imponuar një ‘pakicë maqedonase’ artificiale në Bullgari që historikisht nuk ka ekzistuar kurrë,” tha Plevneliev.
Nga ana tjetër, ajo që Bullgaria dëshiron bazohet plotësisht në vlerat dhe parimet evropiane dhe në asnjë mënyrë nuk bie në kundërshtim me to, tha ai, duke shtuar se pozicioni bullgar mbështetet nga të gjitha partitë politike në Bullgari, qeveria, presidenti dhe njerëzit e Bullgaria.
“Bullgaria dëshiron që Marrëveshja për Miqësi, Fqinjësi të Mirë dhe Bashkëpunim midis Republikës së Maqedonisë dhe Bullgarisë të zbatohet me të vërtetë dhe të sjellë rezultate. Bullgaria është e mërzitur që Deklarata e Marrëdhënieve të Fqinjësisë së Mirë, e nënshkruar në 1999, u bë njëanshmërisht e copëtuar nga regjimi i Gruevskit dhe nuk funksionoi fare. Bullgaria është e shqetësuar për fatin e mijëra qytetarëve të Republikës së Maqedonisë të cilët janë përndjekur, pushuar nga puna dhe diskriminuar për origjinën e tyre Bullgare gjatë dekadave. Nuk ka asnjë mënyrë që shoqëria bullgare të pajtohet me faktin se gjysma e perandorëve dhe heronjtë e tyre kombëtarë janë shpallur “maqedonas”. Ditën kur u zgjodha President i Bullgarisë, të gjitha mediat kryesore në Shkup shkruajnë se Bullgarët kishin zgjedhur një President të Maqedonisë.
Në një bisedë të sinqertë me Presidentin e Maqedonisë – Gjorge Ivanov, unë u trondita kur mësova se ai vërtet beson se gjyshi im është maqedonas. Ai më akuzoi se kam harruar trashëgiminë e gjyshërve të mi, të cilët haptas besonin se ishin “maqedonas”. “Difficultshtë e vështirë të kuptohet një sjellje e tillë iracionale, por unë personalisht e kam parë atë,” tha ish-presidenti bullgar në tekst.
Sipas Plevneliev, ekziston një skenar i mirë dhe i keq në marrëdhëniet midis dy vendeve. “Skenari i keq është nëse udhëheqja në Shkup vendos që strategjia fituese të vazhdojë të paraqitet si viktimë e Greqisë në të kaluarën dhe Bullgarisë sot. Ata do të bëjnë fushatë, do të lobojnë, siç kanë bërë për 30 vitet e fundit, por ata do të humbin kohë të vlefshme në reformat e nevojshme të thella.
Status quoja do të funksionojë vetëm për Serbinë dhe Rusinë, të cilat vazhdojnë të mbjellin ndjenja anti-bullgare dhe të tërheqin vija ndarëse në Republikën e Maqedonisë. Ndryshe nga Shkupi, Tirana do të vazhdojë me axhendën e saj të reformave. Nëse Republika e Maqedonisë mbetet shumë prapa Shqipërisë në procesin e integrimit evropian, kjo mund të shkaktojë një problem të madh që mund të rrezikojë edhe integritetin e saj territorial, i cili do të ishte i papranueshëm për botën demokratike. Nëse Kryeministri Zaev humbet momentin e përfundimit të një marrëveshje me Kryeministrin Borisov tani, viti i ardhshëm do të jetë më i vështirë, sepse ekziston mundësia në Bullgari e një qeverie të re të populistëve të majtë dhe të djathtë si Ninova, Slavi Trifonov, Maja Manolova dhe të tjerët nën kapelën e Presidentit populist Radev , i cili tashmë ka bërë thirrje publike për pezullimin e procesit të integrimit të Republikës së Maqedonisë derisa të arrihet një marrëveshje bilaterale qartë e detyrueshme midis Bullgarisë dhe Republikës së Maqedonisë për të pastruar të gjitha çështjet bilaterale.
Skenari i mirë është që Kryeministri Zaev të fillojë reforma të thella, duke futur vlerat dhe parimet evropiane kudo – në politikën e vendit, në institucione, në libra shkollorë, në shërbimet sekrete, në shoqëri, në qasjen ndaj historisë.
Ndërsa ish Republika Jugosllave e Maqedonisë dëshiron të anëtarësohet në BE, asaj tani do t’i duhet të hapë rrugën për sundimin e ligjit – përfshirë Marrëveshjen me Bullgarinë, lidhjen – përfshirë Korridorin 8, për të drejtat e njeriut dhe të pakicave – përfshirë qytetarët e ish Republikës Jugosllave të Maqedonisë. origjina E vërteta për historinë, jo historia e manipuluar, është baza e shëndoshë për arsimimin e brezave të ardhshëm të qytetarëve të Republikës së Maqedonisë dhe duhet të hyjnë
në librat e tyre shkollorë së shpejti, nëse jo menjëherë.
Një fillim i mirë do të jetë nëse Kryeministri Zaev dhe Kryeministri Borisov vazhdojnë të flasin, të negociojnë dhe të bëjnë kompromise. Zaev duhet të tregojë vullnet të mirë duke eleminuar çështjen artificiale të ‘pakicës maqedonase’ në Bullgari. Kryeministri Borisov duhet të pranojë status quo-në siç është sot në Republikën e Maqedonisë. Komisioni për Çështjet Historike mund të zgjerohet me historianë të njohur nga Evropa për të filluar shpejt të japë rezultate objektive. Kryeministri Zaev duhet të fillojë reforma të thella, duke përfshirë ndryshimin e librave shkollorë, hapjen e arkivave të shërbimeve sekrete komuniste, organizimin e një regjistrimi të drejtë kombëtar që do të tregojë realitetin në lidhje me grupe të ndryshme fetare dhe të pakicave dhe garanton të drejtat e tyre. “Nëse Republika e Maqedonisë jep garanci dhe një angazhim të qartë mbi çështjet e mësipërme, duke pranuar kornizën e negociatave të propozuar nga qeveria Bullgare në dialog me presidencën gjermane të BE, dera për të filluar negociatat e anëtarësimit në BE mund të hapet në dhjetor.” Plevneliev.
Më tej në tekst, ai tregon se në vitin 2012, kur ishte president, ai paralajmëroi, përfshirë palën maqedonase, se Bullgaria nuk do të jepte mbështetje të pakushtëzuar:
“Si kryetar i shtetit, përsëri në 2012 kam njoftuar një qasje të re në marrëdhëniet tona me IRJM-në e atëhershme, jo romantike – por pragmatike. Në një takim në zyrën time me Komisionerin e Zgjerimit të BE Stefan Fuele, unë e bëra shumë të qartë se Bullgaria nuk mund t’i jepte Maqedonisë një hartë të pakushtëzuar të rrugës së saj për në BE dhe se ishte koha që autoritetet e Shkupit të ndalnin retorikën e tyre anti-Bullgare duke zëvendësuar historikun fakte dhe të mbrojë marrëdhëniet e fqinjësisë së mirë. Përgjatë viteve të mandatit tim, unë u kam shpjeguar sistematikisht udhëheqësve evropianë dhe botërorë problemin midis Sofjes dhe Shkupit, në mënyrë që sot askush në Bruksel dhe kryeqytetet evropiane të mos befasohet.
Populli i Republikës së Maqedonisë ka një vend të rezervuar në BE, por jo ideologjia dhe trashëgimia e Titos dhe Stalinit, as gjuha e urrejtjes, as manipulimet historike. Shtë një vend i ri dhe një komb i ri. Të gjithë i urojmë, por ata duhet të shkruajnë detyrat e shtëpisë, për të garantuar se vlerat evropiane, dhe jo ideologjitë e dëmshme të së kaluarës, do të hapin rrugën për integrimin evropian. Shpresoj që Kryeministri Zaev të zgjedhë rrugën e duhur (anëtarësimin në BE) dhe qasjen e duhur (bashkëpunim, ndërtim konsensusi, sundimi i ligjit, pajtim historik, marrëdhënie të fqinjësisë së mirë, lidhje) për të pasur sukses.
Nevojiten korrektësi politike bazuar në vlerat evropiane dhe reforma të thella.
Sofia duhet ta kuptojë që rezultatet pozitive nuk do të vijnë tani dhe menjëherë, por nëse ajo merr garancitë e duhura, asaj do t’i duhet të japë një shans.
Sepse e kundërta është gjithashtu e vërtetë, nëse Republika e Maqedonisë ndalet dhe ngadalësohet në mënyrë drastike në rrugën e integrimit evropian, ajo i shërben plotësisht interesave të Serbisë, Rusisë, Turqisë dhe të tjerëve dhe rrezikon stabilitetin e brishtë të Ballkanit Perëndimor. Me këtë, Bullgaria rrezikon të keqkuptohet në nivelin e BE dhe NATO, duke qëndruar në anën e gabuar të shahut gjeopolitik
bord me pasoja të tmerrshme për ne.
Bullgaria ka një interes strategjik për paqen dhe stabilitetin përreth kufijve të saj, përfshirë edhe me ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë. Kjo mund të arrihet vetëm nëse Republika e Maqedonisë është plotësisht e integruar në BE dhe NATO. “Sa më shpejt të ndodhë kjo, aq më mirë,” tha Plevneliev.
Në analizë, ai kujton se Bullgaria, kur filloi negociatat me BE në 1999, ishte shumë më pak e përgatitur sesa Maqedonia sot, të paktën, siç thotë ai, sepse Republika e Maqedonisë është anëtare e NATO-s.
“Atëherë na u dha një shans dhe ishte një zgjidhje plotësisht gjeopolitike, duke mbyllur një sy shumë më të papërsosmërive që Bullgaria kishte në datën e fillimit të negociatave sesa ka Republika e Maqedonisë sot,” kujtoi ai.
Sipas tij, marrëdhëniet midis Sofjes dhe Shkupit duhet urgjentisht të de-përshkallëzohen, me një përpjekje vendimtare nga të dy palët, me ndërmjetësimin e presidencës gjermane, për heqjen e vetos, pasi të jepen garancitë e duhura.
“Jemi në një moment historik. Bullgaria mban përgjegjësinë e saj të madhe për zhvillimet në rajon. Zgjidhjet që do të bëhen javën e ardhshme në Sofje, Shkup, Berlin dhe Bruksel, me siguri do të ndryshojnë drejtimin në të cilin do të zhvillohen ngjarjet. Unë shpresoj se do të jetë për të mirë. Unë uroj sukses “, përfundon Plevneliev, i cili është gjithashtu anëtar i të ashtuquajturit Klubi i Ohrit – një organizatë joformale e politikanëve me ndikim botëror të cilët konsiderohen, të paktën deklarativisht, si miq të sinqertë të Maqedonisë
