Pse u bë bujë e ashpër pas deklaratës së kryetarit të BDI-së, Ali Ahmeti, se lidershipi i lëvizjes ushtarako-politike që nga viti 2001 (ONA) bëri një zgjedhje pragmatike, se shqiptarët në Maqedoni duhet të jenë shtetndërtues dhe zot të shtetit të tyre? Ne duhet të jemi të lumtur që ata bënë një zgjedhje kaq të madhe dhe që ata (për momentin) po i qëndrojnë asaj. Një fqinj i lumtur është një fqinj i mirë dhe një gjendje e qëndrueshme dhe e sigurt e qytetarëve besnikë është një ndihmë për të gjithë ata që jetojnë në të. Fatkeqësisht, në afërsinë tonë ka mjaft shembuj tragjikë, nga të cilët mund të mësojmë diçka.
Ajo që Ahmeti nuk tha ishte se në vitin 2001 nuk kishin mbështetje nga bashkësia ndërkombëtare për asgjë tjetër përveç një zgjedhjeje pragmatike, por kjo nuk e zvogëlon rolin e tij si lider. Gjithmonë mund të gjesh dikë më radikal. Dhe nëse është kështu, një ditë do të befasohemi pakëndshëm, nëse vala antishqiptare vazhdon të rritet. Nacionalizmat janë si enë të lidhura, ushqehen me urrejtje për njëri-tjetrin.
Për shtetësinë e përmendur.
E kuptoj, megjithëse nuk e justifikoj politikën, e cila nga viti 1991 deri në vitin 2001, në kushtet kaotike dhe të rrezikshme të shpërbërjes së federatës jugosllave, po ndërtonte shtetin e ri kombëtar, të pavarur, Maqedoninë. Mendoj se politikanët e zgjedhur në atë kohë po kalonin një makth.
Shteti ende nuk është njohur ndërkombëtarisht dhe tashmë është përballur me dy veto nga Greqia për mosmarrëveshjen e emrit. Aty pranë, në Bosnje, po shpërtheu një luftë e përgjakshme civile, me inkursionin e forcave paraushtarake nga shtetet fqinje. Armët ishin me bollëk, kufijtë ishin të pambrojtur, ndaj siguria ishte shqetësimi më i rëndësishëm, me të cilin politikanët maqedonas shkonin në shtrat dhe zgjoheshin.
As nacionalistët që fituan zgjedhjet e para parlamentare, as ish-komunistët dhe liberalët e rinj që erdhën në pushtet, në atë kohë nuk kishin shumë vesh për kërkesat e shqiptarëve të pakënaqur me statusin e tyre. As nuk u detyruan të kishin.
Kolegu dhe miku ynë i kolegjit, Abdurahman Aliti, i cili ishte kryetar i partisë parlamentare shqiptare PPD, në një rast rrëfeu se kryeministri nuk i kishte dhënë asgjë të rëndësishme për të tërhequr votuesit shqiptarë në anën e tij. Çdo nismë e tyre në Kuvend ishte ose mund të mbivotohej. Natyrisht, si rezultat, doli ose u prodhua një radikalizëm i ri shqiptar.
Në vitin 2001, balanca rajonale e pushtetit ndryshoi në favor të shqiptarëve. Pas bombardimeve të Kosovës dhe më pas të Jugosllavisë nga aleanca NATO dhe tërheqjes së ushtrisë së RF të Jugosllavisë nga kufiri ndërmjet Kosovës dhe Maqedonisë, luftëtarë të armatosur dhe tashmë me përvojë të UÇK-së kaluan malin e lartë Shar dhe hynë në territorin e Maqedonisë. Kështu filloi konflikti ushtarak në vitin 2001, i cili përfundoi me nënshkrimin e Marrëveshjes së Paqes të Ohrit në gusht të po atij viti.
Kur e pyeta zëdhënësin e NATO-s në atë kohë, se si ishte e mundur që një grup i armatosur të kalonte pa u vënë re kufirin e ruajtur nga ushtarët e NATO-s, ai më përgjigj thjesht: U fshehëm!
Nëse duhet të zemërohem me dikë, nuk janë shqiptarët apo NATO-ja. Unë jam i zemëruar me politikanët, intelektualët, gazetarët maqedonas, të cilët as nuk e kuptuan momentin politik dhe kontekstin rajonal dhe as donin ta kuptonin. Ata nuk ishin të interesuar, as u detyruan të dëgjonin çfarë kishin për të thënë bashkëqytetarët e kombësisë tjetër, as nuk ishin gati për një shpërndarje më të drejtë të burimeve sociale. Ky demonstrim i egoizmit në grup kishte ekstremet e veta.
Më kujtohet mirë një bisedë me një koleg nga universiteti, i cili përsëriti se shqiptarët, ashtu siç janë, janë gur në qafë dhe se është mirë të ndahemi dhe të mos shohim sy më sy. Si kanë shkuar gjërat, do të vijë koha, nëse nuk ka ardhur tashmë, kur ne maqedonasit do të bëhemi gur në qafën e bashkëqytetarëve tanë shqiptarë.
Politika ushqeu kryesisht stereotipe negative dhe ksenofobinë. Ljubço Georgievski, për shembull, fitoi zgjedhjet e para në vitin 1990 në një platformë antikomuniste dhe antishqiptare. Për më tepër, ai nuk pranoi të hynte në koalicion qeveritar me PPD-në, vetëm se ishin shqiptarë! Duhet pranuar që në zgjedhjet e ardhshme të vitit 1998, ai ndërroi mendje (më vonë edhe kërkoi falje), por lufta e 2001-shit e pushtoi. U desh kohë dhe presion, derisa partia e tij, VMRO-DPMNE, pranoi të ulet në tryezën e bisedimeve në Ohër. Ata që penguan një luftë civile në shkallë të gjerë – të ashtuquajturat bashkësia ndërkombëtare – si ndërmjetës në negociata, përmes ambasadorit amerikan Frovik propozoi një zgjidhje të njohur si Deklarata e Prizrenit, të cilën kryeministri Georgievski e refuzoi. Më shumë të rinj do të vdisnin nga të dyja palët, derisa më në fund u lidh Marrëveshja Kornizë e Ohrit, identike me Deklaratën e Prizrenit.
Kjo ksenofobi vazhdoi edhe në zgjedhjet e ardhshme. Kur një parti, veçanërisht interpretuesi i vetëshpallur autentik i interesit kombëtar maqedonas, rezultoi keq në zgjedhje, shqiptarët ishin aty për t’u fajësuar për të gjitha hallet në vend.
Dhe? A ishte dikush përgjegjës për shkaktimin e luftës apo mosparandalimin e saj? Ja ku janë, të gjithë janë akoma politikanë dhe deputetë. Gjaku thahet shpejt”, tha de Gaulle kur nënshkroi paqen me luftëtarët algjerianë të pavarësisë, duke e vënë jetën e tij në vijë, por ky është pak ngushëllim për viktimat.
Natyrisht, ndryshimet dramatike të kushtetutës, me të cilat Maqedonia humbi të drejtën ekskluzive për të qenë shtet-komb, qytetarët e komunitetit shumicë u përjetuan si një padrejtësi, e cila një ditë do të korrigjohet. Fryma e hakmarrjes ka qëndruar mbi ne gjatë gjithë këtyre dekadave, thjesht duhej një rast i mirë, i cili u dha nga Bullgaria, për të marrë artikulimin e duhur me zë të lartë.
Marrëveshja shtetërore pas vitit 2001 mund të përshkruhet si një akt delikat balancues ndërmjet bashkësive etnike. Ndonjëherë diçka vendoset nga shumica dhe herë diçka vendoset me marrëveshje/konsensus, pa cenuar karakterin unitar të shtetit.
Britanikët kanë një qëndrim të shëndetshëm ndaj kushtetutës. Kushtetuta është ajo që miratohet si zakon në praktikën politike. Dhe praktika jonë politike ka treguar se është e pamundur të formohet një qeveri pa pjesëmarrjen e një partie shqiptare që fitoi zgjedhjet. Gjithashtu tregoi se shqiptarët janë një faktor i rëndësishëm politik në vend, pa të cilin nuk mund të merret një vendim i vetëm domethënës, siç ishte ratifikimi i marrëveshjes së Prespës, që hapi dyert për pranimin e vendit në NATO. Kështu, ndryshimet kushtetuese të vitit 2019 zyrtarizojnë atë që ekzistonte tashmë në praktikën politike, barazinë e komuniteteve. Në preambulën e kushtetutës, krahas Kryengritjes së Ilindenit, vendimeve të ASNOM-it dhe referendumit të 8 shtatorit 1991, si themele të shtetit, përmendet edhe Marrëveshja Kornizë e Ohrit, me të cilën shqiptarët morën zyrtarisht statusin e shtetësisë.
Fait accompli.
Dikush do të thoshte – shantazh.
Jo, është pragmatizëm i arsyeshëm politik.
Pra maqedonasve nuk u është hequr statusi shtetformues, siç pretendohet në disa media publike. As nuk u bënë qiramarrës në vendin e tyre. Aq më pak se shqiptarët dominojnë Maqedoninë, pasi fjalët e Ali Ahmetit janë të shtrembëruara.
Sigurisht që çdo marrëveshje mund të ndryshohet, por të gjithë faktorët politikë në vend, e kam fjalën edhe qytetarët, e dinë shumë mirë se kjo nuk është e zgjuar dhe as e mundur, sepse kërkon pëlqimin e të gjithë nënshkruesve të marrëveshjes. Mesazhet e fundit të transmetuara nga media të afërta me opozitën kërkojnë shprehimisht që në zgjedhjet e ardhshme partitë maqedonase të bashkohen kundër atyre shqiptare, ose nëse kjo nuk arrihet, që votuesit në zgjedhje t’i japin 61 e më shumë mandate partisë opozitare. VMRO-DPMNE. Kjo do ta kishte shpëtuar Maqedoninë!
Shumë gabim. Konfrontimi etnik është rrënim për vendin dhe një qeveri e përbërë vetëm nga opozita aktuale, me një parti ndoshta të parëndësishme shqiptare, do të shkaktojë krizë politike, sepse problemet jo vetëm mbeten, por edhe më të komplikuara.
Prandaj, nxitja e gjakut të keq është e barabartë me krim. Besimi humbet lehtësisht dhe vështirë fitohet.
Disa komente në media meritojnë vëmendje të veçantë. Autorët pohojnë se me fjalimin e tij në Sopot dhe hartën e “Shqipërisë së Madhe”, Ali Ahmeti ka dashur të trembë maqedonasit: Ja çfarë ju pret nëse nuk jeni dakord me ndryshimet kushtetuese dhe përfshirjen e pakicës bullgare në kushtetutë!
Unë do t’u përgjigjesha këtyre komentuesve se nuk janë larg të vërtetës. Duhet të kemi frikë dhe është mirë të kemi frikë.
Ajo që na bashkon të gjithëve në vend është se kemi një të ardhme. Nuk ka asnjë hulumtim që nuk tregon se disa gjëra (gjuha, feja, kultura, zakonet etj.) na ndajnë, por jemi unikë në atë që duam që vendi të bëhet sa më shpejt anëtar i BE-së. Kjo përqindje është ende e lartë dhe nuk është e mençur ta injorojmë.
Fundi i digresionit
“Heronjë dhe vrasës”! Çfarë titulli i thellë i librit të Stojan Hristov, i cili më mahniti me temën dhe vërtetësinë e tij.
Stojan Hristov është ndryshe mërgimtari ynë, i cili pas Kryengritjes së Ilindenit u largua si shumë të tjerë në “tokën e premtuar”, Amerikën. Aty fillimisht punon si punëtor i zakonshëm i ndërtimit të hekurudhave, më pas mëson dhe studion. Me kalimin e kohës, ai bëhet një gazetar, shkrimtar dhe senator i njohur, të cilin e vizituam në një rast në Vermont. Libri i tij, Ky është vendi im, ishte në shtratin e vdekjes së Presidentit Roosevelt, një dhuratë nga gruaja e tij Eleanor.
Libri “Heronjtë dhe vrasësit”, për të cilin Stojan Hristov fitoi çmimin Pulitzer për gazetari, u botua në vitin 1935. Tema është roli i VMRO-së historike. Njerëzit që luftuan për lirinë e Maqedonisë, me të gjitha mjetet, përfshirë vrasjet politike dhe terrorizmin, për disa ishin heronj, por për të tjerët vrasës. Një fat që i ndoqi për jetë. Unë imagjinoj se për çdo njeri të ndërgjegjshëm, ky do të ishte një kryq i rëndë, pavarësisht nga justifikimi i qëllimeve.
