Në përgjithësi, nuk ka progres në forcimin e pavarësisë së gjyqësorit dhe përmirësimin e kuadrit ligjor për mbrojtjen e të drejtave themelore, vlerëson Komisioni Evropian në Raportin për vitin 2023. Aktorët politikë, sipas Raportit, duhet të përmbahen nga komentimi publik i proceseve gjyqësore, ndërsa Këshilli Gjyqësor duhet të rrisë transparencën në vendimmarrje dhe Këshilli i Prokurorëve Publik të arsyetojë vendimet e tij.
Në fushën e pavarësisë dhe paanshmërisë, KE vlerëson se Këshilli Gjyqësor dhe Këshilli i OJ duhet të veprojnë me vendosmëri për të promovuar dhe mbrojtur pavarësinë, integritetin dhe profesionalizmin e gjyqtarëve dhe prokurorëve.
Nevojiten përpjekje të mëtejshme për të rritur transparencën dhe për të parandaluar çdo përpjekje për ndikim ose frikësim të padrejtë, thuhet në Raportin e KE.
KE thekson se mbetet thelbësore të përshpejtohet zbatimi i strategjive të BNj për gjykatat dhe prokuroritë publike dhe të planifikohen nevojat për personel paraprakisht, dhe se për të rekrutuar staf shtesë të TI-së, gjyqësori do të duhet të ofrojë kushte pune të krahasueshme me ato në sektorin privat.
Zgjedhja e kreut të ri të Prokurorisë Publike për ndjekjen e krimit të organizuar dhe korrupsionit nga nëntori i vitit 2022, i cili sipas reformave u zgjodh për herë të parë në zgjedhje të drejtpërdrejta nga vetë prokurorët publikë, KE vëren se nuk ndihmoi në të rivendosë besimin e publikut në proces.
Në pjesën për funksionimin e gjyqësorit, vlerësohet se në periudhën raportuese nuk ka progres në sferën e gjyqësorit dhe se sistemi gjyqësor i Maqedonisë së Veriut është ndërmjet nivelit të caktuar dhe mesatar të gatishmërisë.
Nga dokumentet strategjike për funksionimin e gjyqësorit, KE në Raport thekson se procesi i zbatimit të strategjisë së re për reformat në gjyqësor 2023-2027, i cili ka nisur në shtator të vitit 2022, është vonuar dhe se ka progres të kufizuar. është arritur në zbatimin e strategjive të menaxhimit të burimeve njerëzore.burimet në gjykata dhe prokurori publike.
Në raport, KE thekson se ekziston shqetësim serioz për ndikimin e jashtëm të papërshtatshëm në punën e Këshillit Gjyqësor dhe të gjyqësorit, duke treguar se duhet të rritet transparenca në procesin e vendimmarrjes në Këshillin Gjyqësor.
Në raport vërehen edhe zhvillimet me dorëheqjen e Pavlina Cërvenkovskit, shkarkimin e Vesna Damevës dhe zgjedhjen e kryetarit të Këshillit Gjyqësor Sashko Georgiev.
– Në nëntor 2022, Kryetari i Këshillit Gjyqësor dha dorëheqjen në shenjë proteste ndaj tentativave të supozuara për ndikim të padrejtë nga gjyqësori dhe komuniteti i biznesit. Presidenti i ri, i cili mori detyrën në dhjetor 2022, u shkarkua në prill 2023 përmes një procedure të diskutueshme, duke ngritur pikëpyetje në lidhje me pajtueshmërinë me ligjet dhe procedurat. Organizatat civile dhe avokatët e dënuan këtë hap të paprecedentë dhe u bënë thirrje të gjithë anëtarëve të Këshillit të japin dorëheqjen, theksohet në Raport.
Komisioni Evropian vë në dukje se Dameva vazhdoi të shërbejë si anëtare e Këshillit dhe se në maj ajo paraqiti një padi në Gjykatën Administrative duke kundërshtuar ligjshmërinë e uljes së saj dhe një kallëzim penal në Prokurorinë Themelore Publike në Shkup kundër disa kolegëve të saj. nga Këshilli Gjyqësor për shpërdorim detyre.detyrë dhe autoritet.
Në raport vërehet edhe dorëheqja e dy anëtarëve të Këshillit Gjyqësor, gjyqtarë të zgjedhur nga kolegët e tyre, Mirjana Radevska-Stefkova dhe Zoran Gerasimoski në qershor të vitit 2023.
- Njëra shpjegoi se ajo jep dorëheqjen për shkak të uljes së paligjshme dhe jotransparente të ish-presidentit dhe mospajtimit me disa pikëpamje të Këshillit. Tjetri njoftoi se do të kontribuonte më mirë nëse do të ishte gjyqtar. Në korrik, gjyqtarët zgjodhën dy anëtarë të rinj, njëri prej të cilëve, një gjyqtar i Gjykatës së Lartë, dha dorëheqjen menjëherë pas kësaj, duke përmendur arsye personale, thuhet në Raport.
Në raportin e KE-së është gjetur edhe analiza e rreziqeve nga korrupsioni në gjyqësor nga Misioni i OSBE-së në Shkup dhe Komisioni Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit, i përgatitur në bashkëpunim me Asociacionin e Gjyqtarëve dhe Shoqatën e Prokurorëve Publikë.
- Përpjekjet e presidentit të ri për të kufizuar praninë e kamerave në seancat e Këshillit u ndalën pas ndërhyrjeve të disa organizatave të shoqërisë civile dhe Këshillit Gjyqësor për Media. Sipas Vlerësimit të Rrezikut të Korrupsionit në Gjyqësor, botuar në qershor 2023, 72 përqind e gjyqtarëve të intervistuar ose nuk pajtohen plotësisht (27 përqind) ose pjesërisht nuk pajtohen (45 përqind) që Këshilli Gjyqësor mbron në mënyrë efektive pavarësinë e gjyqësorit. Vetëm 26 përqind pajtohen, thuhet në raport.
Efikasiteti i gjyqësorit KE, vlerëson se është ndikuar nga vonesa e Këshillit Gjyqësor në përzgjedhjen e gjyqtarëve të rinj dhe progresi i kufizuar në zbatimin e strategjisë për burime njerëzore në gjykata.
Sa i përket Këshillit të Prokurorëve Publikë, KE në raport vlerëson se mediat kanë qasje të rregullt në Këshill, por hapësira e kufizuar fizike e seancave të Këshillit është kufizim dhe se Këshilli duhet të arsyetojë vendimet e tij.
Zgjedhja e kreut të ri të Prokurorisë Publike për ndjekjen e krimit të organizuar dhe korrupsionit nga nëntori i vitit 2022, i cili sipas reformave u zgjodh për herë të parë në zgjedhje të drejtpërdrejta nga vetë prokurorët publikë, KE vëren se nuk ndihmoi në të rivendosë besimin e publikut në proces.
“Zgjedhjet nuk ndihmuan në ndërtimin e besimit të publikut në transparencën e procesit, duke pasur parasysh se në fillim nuk u vendosën kritere kualifikimi dhe u ngritën shqetësime serioze për ndikime të mundshme të jashtme në proces”, thuhet në Raport.
Ndarja e buxhetit për Këshillin e OJ është rritur, por ai mbetet me staf të pamjaftueshëm dhe i mungojnë burimet e TI-së për të kryer me efektivitet detyrat e tij.
KE thekson se zbatimi i Deklaratës për Gjyqësor të Hapur, të nënshkruar në mars 2022 nga 12 institucione të ndryshme gjyqësore, organizata civile dhe shoqata profesionale, të udhëhequra nga Gjykata e Lartë, ndihmoi në përmirësimin e transparencës në gjyqësor, si dhe në punën e Këshilli Gjyqësor i Medias, i cili miratoi një plan pune dy-vjeçar me fokus në përgatitjen e një strategjie komunikimi dhe zhvilloi trajnime për aftësitë e komunikimit për 40 gjyqtarë dhe zëdhënës të gjykatave.
Në raport theksohet se nevojiten të dhëna të besueshme statistikore për punën e gjyqësorit dhe prokurorisë, në përputhje me rekomandimet dhe metodologjinë e Komisionit Evropian për Efikasitetin e Drejtësisë, duke theksuar se Komisioni për Mbikëqyrjen e Funksionalitetit i Sistemit Informativ të Automatizuar për Menaxhimin e Çështjeve Gjyqësore – AKMIS ka kryer 9 nga gjithsej 19 inspektime të planifikuara për vitin 2022, ndërsa sistemi për shpërndarje elektronike të lëndëve në Prokurorinë Publike ka hyrë në funksion në janar të vitit 2023.
Në pjesën për përgjegjësinë, KE thekson në Raport se sipas sondazheve, besimi i publikut në gjyqësor ka rënë në nivelin më të ulët ndonjëherë (rreth 8 për qind).
Në vitin 2022, KE tregon se Këshilli Gjyqësor ka pranuar 72 kërkesa për përcaktimin e përgjegjësisë së 144 gjyqtarëve apo kryetarëve të gjykatave, gjatë të cilave ka shkarkuar pesë gjyqtarë, ka dhënë vërejtje me shkrim për dy gjyqtarë dhe ka gjobitur kryetarin e një gjykate dhe një gjyqtar. Këshilli i GJ-së ka shkarkuar një prokurore dhe me kërkesën e tyre ua ka ndërprerë mandatin dy prokuroreve femra ndaj të cilave ka filluar procedura disiplinore.
Organi këshillëdhënës për etikën gjyqësore pranë Shoqatës së Gjyqtarëve nuk ka marrë asnjë kërkesë të re për mendim. Komisioni Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit në vitin 2022 ka lëshuar 11 urdhërpagesa për kundërvajtje ndaj gjashtë gjyqtarëve, tre kryetarëve të gjykatave dhe dy prokurorëve për mosdorëzimin e anketave apo raporteve për ndryshime në gjendjen pasurore dhe interesat.
Në fushën e profesionalizmit dhe kompetencës, KE vlerëson se zgjedhjet për gjykatat më të larta në Këshillin Gjyqësor u vonuan më tej për shkak të disa tentativave për të ndërhyrë në procesin e emërimit të gjyqtarëve dhe për shkak të mungesës së një kompanie të akredituar për kryerjen e teste psikologjike dhe teste integriteti për kandidatët për gjyqtarë.
KE vlerëson se Gjykata e Lartë dhe katër Gjykatat e Apelit kanë kontribuar në konsistencën e vendimeve dhe praktikat e harmonizuara gjyqësore.
– Ata u fokusuan në shqyrtimin e rasteve të profilit të lartë dhe rasteve me interes publik. Gjykata e Lartë, me iniciativën e kryetarit të saj, ka mbajtur një qëndrim parimor që të gjitha gjykatat t’i publikojnë vendimet e tyre, qofshin ato të formës së prerë apo jo, në faqet e tyre të internetit. Gjykata mbajti qëndrim parimor për zbatimin e drejtpërdrejtë të Kushtetutës dhe të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut në procedurat e ankimimit kundër vendimeve të Këshillit Gjyqësor për shkarkimin e gjyqtarëve ose kryetarëve të gjykatave. Gjykata Supreme ka nxjerrë dhe publikuar 17 mendime, qëndrime dhe konkluzione të tjera parimore ligjore, thuhet në Raportin e KE-së.
KE vlerëson gjithashtu se nuk janë bërë përpjekje për adresimin e rekomandimeve të Komisionit të Venecias për rishikimin e dispozitave të Ligjit për përdorimin e gjuhëve që kanë të bëjnë me dygjuhësinë në procedurat gjyqësore.
Vendimi i Gjykatës Kushtetuese për anulimin e dy neneve të Ligjit për pagat dhe kompensimin e të zgjedhurve dhe të emëruarve ka rezultuar me rritje të pagave të gjyqtarëve dhe prokurorëve.
KE vlerëson se Ligji i ri për Akademinë për Gjyqtarët dhe Prokurorët Publik, i miratuar në qershor 2023, e mbajti Akademinë si pikën e vetme hyrëse për gjyqësorin dhe prokurorinë dhe ndoqi rekomandimin e Komisionit Evropian për të mos shkurtuar trajnimin fillestar.
– Akademia vazhdoi bashkëpunimin e saj aktiv me Rrjetin Evropian për Trajnimin e Gjyqtarëve dhe Akademinë e së Drejtës Evropiane. Buxheti i përgjithshëm për trajnime në vitin 2022 është 1,74 milionë euro, që është një rritje prej 46,3 për qind krahasuar me vitin paraprak, thuhet në Raport.
Në fund të vitit 2022 kishte 409 gjyqtarë (22,3 për 100 mijë banorë) nga të cilët 61,3 për qind ishin gra dhe 157 prokurorë (8,5 për 100 mijë banorë), nga të cilët 55 për qind gra. Për krahasim, numri i gjyqtarëve është brenda mesatares evropiane (22.2 gjyqtarë për 100 mijë banorë), ndërsa numri i prokurorëve është dukshëm nën procesin evropian (18.8 prokurorë për 100 mijë banorë).
