Javën e kaluar u aktualizua në publik diskutimi për konceptin e reformës tatimore. Konsultimet, meqë ra fjala, kanë nisur që në vitin 2020, paralelisht me analizat e ecurisë së sistemit tatimor dhe përmirësimin e tij. Koncepti i reformës tatimore i referohet në thelb rritjes së sasisë së mbledhur të tatimeve, kryesisht nëpërmjet rritjes së fushëveprimit, pra rishikimit të trajtimit preferencial të disa kategorive, por edhe futjes së më shumë tatimpaguesve në sistem. pra reduktimin e ekonomisë informale.
Analiza thelbësore dhe debati i gjerë publik janë një pjesë e rëndësishme e reformës
Mbledhja e detyrimeve në vendin tonë është shumë nën mesataren evropiane dhe ne kemi mbetur prapa rajonit. Këtë e trajtova edhe në rubrikën e mëparshme, por është e rëndësishme të theksohet sepse ky është thelbi që tregon se duhet dhe duhet të ketë ndryshime sistematike. Në periudhën nga viti 2008 deri në vitin 2020, ka një hendek të madh midis pjesës së të ardhurave nga taksat dhe kontributet në PBB në BE-27 dhe në Maqedoninë e Veriut. Në vitin 2008, të ardhurat totale nga taksat dhe kontributet sociale përbënin 38.4% të PBB-së së BE-27, ndërsa në Maqedoninë e Veriut përbënin 27.7%. Ky hendek po thellohet dhe po zgjerohet më tej me kalimin e viteve. Në raport me vendet e Ballkanit Perëndimor, kemi edhe arritjen më të ulët. Pesha e vetëm të ardhurave nga taksat në PBB në vendin tonë është edhe më e ulët, dhe në vitin 2020 ajo arriti në 16.1%. Sipas ekspertëve të Bankës Botërore, pjesa e të ardhurave nga taksat në PBB është e rëndësishme për rritjen ekonomike dhe uljen e varfërisë, pasi siguron që vendet të kenë fondet e nevojshme për të investuar në të ardhmen dhe për të arritur rritje të qëndrueshme ekonomike. Vendet e zhvilluara priren të kenë një peshë më të lartë, mesatarja për vendet e Organizatës për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik (OECD) është 33.8% në 2019, ose dyfishi i rezultatit tonë.
Sipas këtyre të dhënave, është e qartë se ka nevojë për ndryshime në sistem. Reforma tatimore nuk është një zgjidhje ad hoc për një rritje të menjëhershme të të ardhurave buxhetore në kushte krize. Deri më tani janë realizuar sipas planit dhe vazhdimisht i kemi korrigjuar lart me ribalancim. Reforma është e rëndësishme për rritjen e ardhshme ekonomike dhe drejtësinë në barrën tatimore. Për të qenë i qëndrueshëm, përveç analizës së plotë, duhet të kalojë në një proces gjithëpërfshirës të debatit të gjerë. Siç do të thoshte shkrimtari dhe moralisti francez Joseph Jubet: “Është më mirë të debatosh një çështje pa e zgjidhur, sesa të zgjidhësh një çështje pa e debatuar”.
Me të drejtë, koncepti i reformës tatimore ka marrë shumë vëmendjen e publikut. Ka edhe një përplasje mendimesh – disa besojnë se duhet të vendoset një taksë progresive, të tjerë janë kundër, disa besojnë se fitimet bankare duhet të taksohen në vend të depozitave bankare, të tjerë janë pro taksimit të fitimeve “ekstra” të kompanive. Ka edhe nga ata që propozojnë rritje të akcizës për alkoolin dhe duhanin për më shumë të ardhura për shëndetin dhe sportin.
Lista e propozimeve është e gjerë, ndër të cilat përmendet një taksë “e përkohshme”, si dhe propozime të tjera e të ngjashme në anën e TVSH-së dhe taksave të tjera. Dhe është mirë që të diskutohet dhe të paraqiten të gjitha mendimet dhe argumentet.
Zgjerimi i bazës tatimore përfshin mbi të gjitha formalizimin e sektorit informal
Të gjithë ata që deri tani kanë argumentuar publikisht pro dhe kundër nevojës së reformës tatimore i janë referuar ekonomisë gri. Dhe këtu dua ta bëj të qartë, megjithëse u theksua në rubrikën e mëparshme, theksoj – lufta kundër ekonomisë gri është pjesë e reformës, domethënë me ndryshimet sistematike do të merren një sërë masash. për të zyrtarizuar sektorin informal. Kur them rritje të bazës tatimore, nënkupton edhe futjen e subjekteve nga pjesa informale.
Këtë rubrikë, në drejtim të transparencës dhe llogaridhënies ndaj publikut, do ta drejtoj tërësisht në politikat, masat dhe aktivitetet që do të ndërmarrim në drejtim të shtypjes së ekonomisë gri.
Ekonomia gri si konstante
Përkundër të gjitha sfidave me të cilat bota dhe ne si ekonomi dhe shoqëri po përballemi në këtë periudhë – pandemia, kriza e çmimeve dhe energjetikës, ekonomia gri mbetet “e gjelbër” si problem. Ekonomia në hije është një nga problemet më të mëdha me të cilat përballen shumë ekonomi në zhvillim, përfshirë edhe tonën. Me pak fjalë, ekonomia në hije është evazioni fiskal, shtrembërimi i tregut, konkurrenca e pandershme dhe shpërndarja joefikase e burimeve. Rënon konkurrueshmërinë e kompanive dhe individëve dhe krijon një “avantazh” të padrejtë dhe të paligjshëm për ata që nuk përmbushin detyrimet e tyre ligjore. Duke iu shmangur detyrimeve tatimore, shkatërrohet sistemi i barazisë dhe dëmtohen të gjithë.
Ekonomia gri është e dëmshme për të gjithë qytetarët dhe për këtë arsye është thelbësore që secili të bëjë pjesën e tij dhe të japë një kontribut individual për zgjidhjen e kësaj sfide. Një paralele aktuale është energjia elektrike dhe efiçenca e energjisë. Nëse të gjithë jemi më të ndërgjegjshëm për përdorimin e energjisë elektrike, të gjithë do të paguajmë një çmim më të lirë.
Duke parë pamjen e përgjithshme dhe objektivin që duam të arrijë ekonomia jonë, pavarësisht sfidave të shumta në dy vitet e fundit që nga fillimi i pandemisë, ne kemi punuar për masat dhe planet për të luftuar këtë problem djegës për ekonominë tonë. Në kuadër të kësaj është edhe Plani i Veprimit për Shtypjen e Ekonomisë Gri të Ministrisë së Financave, i cili është pjesë e Planit të Veprimit dhe Strategjisë së Qeverisë për Formalizimin e Ekonomisë Joformale. Bëhet fjalë për një sistem gjithëpërfshirës dhe konsistent për reduktimin efikas të punonjësve informalë, subjekteve të biznesit të paregjistruar dhe aktiviteteve informale në kuadrin e ekonomisë formale.
Një fenomen në çdo shoqëri
Ekonomia informale është e pranishme në të gjitha vendet. Niveli dhe format e tij janë të ndryshme dhe lidhen me nivelin e zhvillimit të vendit. Niveli i përfaqësimit të ekonomisë gri është shumë i vështirë për t’u matur për shkak të vetë natyrës së saj. Megjithatë, janë zhvilluar disa metoda për të vlerësuar shtrirjen e saj, metoda të drejtpërdrejta, të cilat bazohen në të dhëna të drejtpërdrejta të mbledhura përmes anketave, vëzhgimeve dhe intervistave me operatorët ekonomikë, dhe metoda indirekte përmes të cilave përcaktohet shtrirja e ekonomisë gri përmes treguesve makroekonomikë, si p.sh. si raporti ndërmjet parave të gatshme dhe depozitave, inputit fizik, etj.
Në përgjithësi, vendet me nivel më të ulët zhvillimi kanë një ekonomi informale më të lartë, kryesisht për shkak të paaftësisë së sektorit formal për të krijuar vende pune të mjaftueshme. Por praktika në vendet e BE-së tregon gjithashtu se sektori informal vazhdon edhe në një nivel më të lartë zhvillimi. Sipas vlerësimeve të FMN-së, ekonomia gri është mesatarisht në nivelin 35% të PBB-së në ekonomitë e zhvilluara të ulëta dhe të mesme, në ndryshim nga 15% e PBB-së në ekonomitë e zhvilluara. Për shembull, vlerësimi i shkallës së përfaqësimit të ekonomisë gri në Austri është rreth 9%, Gjermani 15%, në Greqi 26%, etj. Në vendet e rajonit, ekonomia gri është rreth 30%. Për shembull, në Kosovë rreth 39%, në Mal të Zi 38%, në Kroaci 35%, në Serbi 34%, në Bosnjë dhe Hercegovinë 34.4% dhe në Shqipëri 28.3%. Me pak fjalë, nuk ka ekonomi ku nuk përfaqësohet ekonomia gri.
Janë disa faktorë kyç që ndikojnë në përfaqësimin e tij, përkatësisht: shkalla e zhvillimit ekonomik të vendit, shkalla e dixhitalizimit, barra tatimore, detyrimet parafiskale, rregullimi i lartë i ekonomisë formale, veçanërisht në tregun e punës, përdorimi i pagesat në cash, niveli i korrupsionit, besimi në administratën shtetërore dhe morali tatimor.
Forcimi i moralit tatimor – si bazë për një strategji për të shtypur ekonominë gri
Nuk ka asnjë model universal për reduktimin e ekonomisë në hije. OECD propozon një formë të tre shtyllave, zbatimi i të cilave mund të zvogëlojë këtë problem të përgjithshëm ekonomik. Së pari, edukimi i taksapaguesve dhe rregullore të thjeshta. Së dyti, reduktimi i mundësive për përfshirje në aktivitetet e ekonomisë gri dhe së treti, forcimi i normave sociale. Këto tre shtylla janë një bazë e mirë për ndërtimin e strategjive kombëtare.
Në rajon, strategjitë për të shtypur ekonominë gri bazohen kryesisht në rritjen e ndërgjegjësimit për rëndësinë e formalizimit të aktiviteteve ekonomike. Gjithashtu, krahas fushatës, Shqipëria ka marrë masa për përmirësimin e inspektimit dhe mbikëqyrjes, si dhe lehtësimin e procedurave administrative, si dhe masat për përmirësimin e fiskalizimit. Serbia, krahas fushatës intensive për ngritjen e “moralit tatimor”, prezantoi masa për përmirësimin e mbikëqyrjes, masat tatimore dhe fiskale për të inkurajuar formalizimin e aktiviteteve ekonomike dhe për të ulur barrën administrative dhe parafiskale.
Prandaj, është e nevojshme që përmes sistemit të edukimit dhe informimit publik të ndërmerren në vazhdimësi aktivitete për ndërgjegjësimin e qytetarëve për efektet negative të ekonomisë informale dhe në këtë mënyrë të ndikohet në drejtim të rritjes së moralit tatimor, i cili do të kontribuojë në ngritjen e cilësisë. të mallrave dhe shërbimeve publike të ofruara nga vendi.
Vitin e kaluar, Ministria e Financave, me mbështetjen e PNUD-it, nisi një fushatë informuese “Hyni ngjyrën” dhe u nisëm nga maksima “Më pak ekonomi gri, cilësi më të mirë jete!”. Në mënyrë simbolike, duke vizatuar një rreth në ngjyrë gri, shënuam fillimin e aktiviteteve për uljen e ekonomisë gri duke rritur ndërgjegjësimin e qytetarëve.
Ekonomia gri është një sfidë urgjente edhe për ekonominë tonë
Edhe pse, siç e përmenda më lart, fokusi në vitet e kaluara ishte në zgjidhjen dhe zbatimin e masave për krizat e vazhdueshme ekonomike që i ndodhin botës dy vitet e fundit, nga të cilat ekonomia jonë nuk bën përjashtim, ekonomia gri vazhdon të të jetë një nga sfidat tona më të mëdha.. Rëndësia e tij është e madhe në kuadrin e krijimit të mundësive për rritje, planifikimit dhe zbatimit të strategjive për zhvillim të qëndrueshëm dhe gjithëpërfshirës.
Kompanitë që operojnë në ekonominë gri kanë më pak mundësi për rritje, kanë më pak, madje edhe inekzistente akses në financa, që është një element kyç në zhvillimin e tyre. Ato nuk mund të tërheqin staf cilësor dhe profesional, gjë që rezulton në zhvillimin nën-potencial të atyre kompanive. Përveç kësaj, ekonomia në hije është veçanërisht e përfaqësuar ndër kategoritë më të cenueshme dhe rrit pabarazinë dhe varfërinë mes këtyre qytetarëve, ndërkohë që punëtorët fitojnë më pak në krahasim me ata që punojnë në ekonominë formale. Nga ana tjetër, shteti ka një bazë tatimore më të vogël dhe rrjedhimisht më pak fonde për shërbime publike cilësore.
Vlerësimet janë se në Republikën e Maqedonisë së Veriut, ekonomia gri është rreth 33%. Nëse duam të kemi një vend me infrastrukturë më të mirë, arsim cilësor, shëndetësi dhe mbrojtje më të mirë sociale, duhet të punojmë të gjithë së bashku dhe të japim kontributin tonë. Kalimi nga sektori informal në atë formal do të kontribuojë në krijimin e një mjedisi biznesi të parashikueshëm dhe të qëndrueshëm, kushte të barabarta pune dhe konkurrencë të shëndetshme. Gjithashtu do të mundësojë krijimin e kushteve për konkurrencë të barabartë mes bizneseve, forcimin e moralit tatimor, si dhe rritjen e prodhimit të brendshëm bruto.
Kjo na tregon se sa e rëndësishme është marrja e masave të menjëhershme për të shtypur ekonominë informale.
Aktivitetet e parashikuara në Planin e Veprimit të Ministrisë së Financave bazohen në mbështetjen dhe stimulimin e formalizimit të aktiviteteve informale duke rritur lehtësinë e hyrjes në ekonominë formale. Aktivitetet që janë pjesë e planit bazohen në përvojat pozitive të vendeve të Bashkimit Evropian. Ato mbulojnë të dyja anët e tregut informal – ofertën dhe kërkesën. Kështu, nga ana e kërkesës, parashikohen masa nxitëse dhe parandaluese për kalimin në produkte dhe shërbime formale, duke ulur kostot për të njëjtat dhe duke siguruar kushte të barabarta për të gjitha kompanitë. Në furnizim, formaliteti inkurajohet dhe do të inkurajohet në të gjithë zinxhirin e furnizimit, nëpërmjet stimujve (dhe lehtësimit të taksave) për kompanitë plotësisht formale. Në të njëjtën kohë, theks i veçantë i kushtohet përmirësimit të efikasitetit të inspektimeve dhe mbikëqyrjes për të siguruar barazi më të madhe për të gjithë pjesëmarrësit e tregut.
Masat i referohen edhe modernizimit të proceseve, siç është tregtia elektronike, e cila po merr vrull dhe krijon konkurrencë të pandershme ndërmjet ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme, si shtytësi kryesor i zhvillimit ekonomik. Prioritetet janë: përmirësimi i procesit të matjes, monitorimit dhe zbulimit të ekonomisë gri, stimulimi i aktiviteteve për formalizimin e ekonomisë gri, ndërgjegjësimi për ekonominë gri dhe forcimi i moralit tatimor, forcimi i shërbimeve të inspektimit, përmirësimi i rregullimit ligjor, si dhe si masa zbatuese në seksionin e Drejtorisë doganore ku do të përfshihen edhe produktet e e-commerce. Iniciativat që pritet të japin gjithashtu një kontribut të rëndësishëm në shtypjen e ekonomisë gri janë ulja e pagesave me cash përmes reformave të reja në sistemin e pagesave dhe shërbimet e pagesave me liberalizimin e transaksioneve të pagesave dhe futjen e zgjidhjeve fintech krahas sistemit bankar. Sektori që nga fillimi i vitit 2023, futja e sistemit të faturave elektronike dhe e-fiskalizimit nga IRS, si dhe sistemi i shënjimit dhe monitorimit të mallrave të akcizës (veçanërisht duhanit dhe pijeve alkoolike) nga Dogana. Administrata, si dhe procese të tjera dixhitalizimi në këto dy institucione.
Ekonomia në hije është dinamike dhe e vazhdueshme, por mund të reduktohet
Ekonomia informale është një veprimtari që i përshtat shpejt format e saj mënyrave të reja të punës dhe ndryshimeve të vazhdueshme në mënyrat e veprimtarisë ekonomike dhe modelet e biznesit. Prandaj, lufta kundër ekonomisë gri duhet të jetë një proces dinamik, i cili monitoron me vigjilencë dhe ndërton strategji që do të adresojnë efektivisht joefikasitetin e sistemit dhe institucioneve në parandalimin e këtij fenomeni. Tendencat e globalizimit, dixhitalizimit, ekonomia gri ndërkufitare dhe ndryshimet në mënyrën e punës dhe modelet e biznesit mbeten një sfidë, të cilën duhet të mbulojnë strategjitë për të luftuar këtë fenomen.
Për këtë arsye në vazhdimësi realizohen aktivitete për reduktimin e ekonomisë informale dhe formalizimin e mëtejshëm të tyre, sepse ky është një hap kyç në vendosjen e një ekonomie tregu funksionale, mundësi të barabarta për punë dhe konkurrencë të shëndetshme. Formalizimi i ekonomisë informale dhe shtypja e evazionit fiskal do të çojë në rritjen e të ardhurave tatimore, dhe në këtë mënyrë në mundësinë e shtetit dhe institucioneve për të ofruar shërbime më të mira dhe siguri më të madhe sociale për qytetarët.
Gjithashtu, synohet rritja e drejtësisë së sistemit tatimor, përmirësimi i besimit ndërmjet agjentëve ekonomikë, shtetit dhe qytetarëve dhe forcimi i moralit tatimor. Formalizimi i ekonomisë informale është veçanërisht i rëndësishëm për qytetarët më vulnerabël, gjë që u lejon atyre të përmirësojnë mbrojtjen dhe sigurinë e tyre sociale dhe t’u japin atyre akses në përfitime të tjera që rrjedhin nga marrëdhënia e punës.
Këtu, si histori suksesi, do të veçoj projektin Im TVSH, në të cilin kanë marrë pjesë dhjetëra mijëra qytetarë dhe kanë ndihmuar në uljen e ekonomisë gri për gati katër vjet. Në këtë mënyrë forcohet morali tatimor tek qytetarët. Të gjithë ata që skanojnë janë në një farë mënyre inspektorë dhe kompensimi që marrin nga rimbursimi i TVSH-së është vetëm simbolik krahasuar me përfitimet që mund të jepen më tej përmes shërbimeve publike. Nga viti i ardhshëm do të rritet edhe kthimi mujor i TVSH-së dhe në këtë mënyrë mund të motivojmë edhe më shumë qytetarët në luftën kundër ekonomisë gri.
Në reduktimin e ekonomisë informale, përveç shtetit, duhet të përfshihen edhe subjektet afariste dhe qytetarët. Kjo mund të bëhet përmes një vendimi personal për të mos marrë pjesë në ekonominë informale duke kërkuar një llogari fiskale ose faturë për çdo pagesë të kryer.
“Nuk ia vlen të jesh në ekonominë gri”.
Sipas logjikës ekonomike, nëse duam të reduktojmë ekonominë informale, duhet ta bëjmë atë ekonomikisht “jotërheqëse”. Dmth të bëhet joprofitabile ekonomia informale për të reduktuar interesin për të qëndruar në atë zonë, ose për ta thënë në një fjalor ekspert ekonomik, të rritet kosto oportune e ekonomisë informale, d.m.th. për të rritur përfitimin e humbur, përfitimin që do të kenë nëse përfshihen në sektorin formal. Kjo është e mundur duke vepruar nga njëra anë duke rritur kostot e sektorit informal ose rrezikun e operimit në sektorin informal dhe nga ana tjetër duke rritur përfitimet në sektorin formal.
Ulja e burokracisë dhe forcimi i institucioneve
Krahas këtyre përfitimeve dhe kostove financiare, përmirësimi i klimës së biznesit dhe forcimi i kapaciteteve institucionale, ulja e burokracisë dhe rritja e efikasitetit të institucioneve, përfshirë shërbimet e inspektimit, si dhe thjeshtimi i procedurave për regjistrim dhe kryerje. biznesi. Do të theksoj, forcimi i sektorit formal është një sinjal i fortë si për investitorët vendas ashtu edhe për ata të huaj. Ata duhet të njohin një sistem të fortë dhe të besueshëm që është i drejtë për të gjithë dhe mbron subjektet brenda tij. Si ekonomi, ne kemi shumë për të ofruar dhe këtë e pranojnë investitorët e huaj që kanë dëshmuar se investojnë tek ne edhe në krizën më të rëndë. Një shembull i mirë për këtë janë dy investime gjermane në objektet e prodhimit të teknologjisë së lartë, njëra dje filloi ndërtimin e një fabrike 130 milionë euro, e cila do të punësojë 900 punëtorë dhe do të prodhojë automjete elektrike, dhe tjetra 126 milionë euro investimi në industrinë farmaceutike. në qershor të këtij viti. Lufta kundër informalitetit është shumë e rëndësishme për t’i dhënë një siguri shtesë ekonomisë dhe për të vazhduar të jetë një destinacion i dëshiruar për markat e huaja, të cilat nga ana e tyre sjellin shumë përfitime ekonomike.
Kësaj liste do t’i shtonim rëndësinë e të pasurit të një sistemi tatimor të thjeshtë dhe efikas, por sigurisht edhe përmirësimin e standardeve të kontabilitetit (të parashikuara në ligjin e ri që u miratua në Kuvend muajin e kaluar), si dhe programe inovative ekzekutive për lidershipin. dhe sipërmarrjes që do të kontribuojë në përmirësimin e procesit të vendimmarrjes dhe rrjedhimisht konkurrencën dhe suksesin e tyre në operacione. Sigurisht, një rol të rëndësishëm do të luajë edhe ngritja e moralit tatimor dhe ndërgjegjësimi i publikut për implikimet e ekonomisë informale, si dhe informimi për mundësitë që secili të japë kontributin e tij në uljen e këtij fenomeni, duke përmirësuar cilësinë e jetës.
Para se të mbaroj këtë rubrikë, do të theksoj edhe një herë atë që kam shkruar në rubrikën e mëparshme, por e kam përsëritur edhe në diskutime publike, që është se reformat tatimore nuk janë qëllim në vetvete apo vetëm për arsye fiskale, por me ne jemi duke u përpjekur të ketë më shumë transparencë, efikasitet dhe drejtësi të sistemit tatimor, që do të jetë në funksion të rritjes ekonomike dhe përmirësimit të cilësisë së jetës. Me këtë dhe së bashku me reformat në anën e shpenzimeve të buxhetit, rregullat fiskale dhe përmirësimin e menaxhimit të financave publike sipas konceptit të financave SMART, do të ofrojmë mbështetje më të madhe për ekonominë dhe nxitje për investime, rritjen e konkurrencës. duke mbështetur investimet në kërkimin dhe zhvillimin, transformimin e gjelbër, dixhitalizimin, si dhe mbështetjen për kategoritë vulnerabël të qytetarëve, ofrimin e shëndetësisë dhe edukimit më të mirë, forcimin e kapitalit njerëzor, por edhe përmirësimin e infrastrukturës. Të gjitha këto përmes një procesi transparent dhe të përgjegjshëm ku buxheti me kuadrin e tij afatmesëm do të hartohet në bazë të konceptit “vlera për para” dhe mjetet e monitorimit sipas të ashtuquajturave. treguesit kryesorë të performancës së politikave buxhetore (treguesit kyç të performancës).
Në fund, do të theksoja se nëse secili paguan pjesën e duhur të taksave, jo vetëm që të gjithë do të paguajmë më pak së bashku, por do të jetojmë edhe më mirë, duke ndarë përfitimet e sistemit më të mirë që do të ndërtojmë së bashku.
“Mos pyesni se çfarë mund të bëjë vendi juaj për ju – pyesni se çfarë mund të bëni për vendin tuaj.” (J. Kennedy)
