Që nga fillimi i krizës energjetike dhe rritjes së çmimeve, janë miratuar mbi 30 masa mbi 600 milionë euro për mbrojtjen e familjeve dhe ekonomisë.
Dy javë të trazuara kanë kaluar që nga 24 shkurti, kur Rusia nisi një pushtim ushtarak të Ukrainës. Një goditje e pakapërcyeshme për njerëzimin, për shkak të mijëra jetëve të humbura njerëzore dhe tragjedive familjare të deritanishme. Një goditje e rëndë për ekonominë botërore dhe standardin e jetesës së miliona qytetarëve në mbarë botën. Pse është prekur popullsia e botës? Sepse kriza e Ukrainës nuk është vetëm një luftë midis dy vendeve, por një luftë midis dy hallkave shumë të rëndësishme në zinxhirët e furnizimit global. Rusia është eksportuesi më i madh i gazit, eksportuesi i dytë më i madh i naftës, një eksportues i rëndësishëm i metaleve, ndërsa së bashku me Ukrainën janë një nga eksportuesit më të mëdhenj të drithit në botë.
Gjatë atyre dy javëve, rubla shpërtheu, çmimi i një fuçi nafte ra (për herë të parë që nga viti 2008 u rrit mbi 130 dollarë për fuçi), dhe komuniteti ndërkombëtar vendosi sanksione ndaj Rusisë për izolimin e saj ekonomik. Është bërë e qartë se kriza në Ukrainë do të ndikojë në ekonominë globale. FMN ka njoftuar tashmë se do të rishikojë projeksionin e saj vjetor të rritjes ekonomike, pasi më parë ka rënë me 0.5 pikë përqindjeje në 4.4% në janar. Banka Qendrore Evropiane ka rishikuar tashmë parashikimin e saj të rritjes për ekonominë e eurozonës nga 4.2% në 3.7%, që është disi pozitive, pasi ekonomia evropiane nuk pritet të hyjë në një recesion të ri për momentin (që janë një lajm i mirë për ne si mirë, duke pasur parasysh lidhjen e ekonomisë së brendshme me atë evropiane). Pritjet e BQE-së për inflacionin në eurozonë u rritën nga 3.2% e parashikuar në sesionin e dhjetorit në 5.1%. Ata presin që inflacioni të bjerë në 2.1% në vitin 2023, ndërsa në vitin 2024 do të bjerë respektivisht nën 2% dhe 1.9%.
Ajo që ka spikatur si sfida më e madhe për politikëbërësit është sigurisht se situata në Ukrainë ka kontribuar në kulmin e presioneve të çmimeve mbi mallrat parësore në tregjet botërore të aksioneve. Këto presione të çmimeve filluan në vitin 2021, ose ajo që njihet për publikun si kriza energjetike. Në fillim të pandemisë 2019-2020 pati një rënie të mprehtë të kërkesës për energji dhe si rrjedhojë një ulje përkatëse të prodhimit të naftës. Kur ekonomitë filluan të funksionojnë brenda “normales së re”, prodhuesit reaguan ngadalë ndaj rimëkëmbjes së kërkesës. Në të njëjtën kohë, pati disa zhvillime lokale në kuadër të krizës energjetike. Për shembull, Kina bllokoi plotësisht importet e qymyrit nga Australia në fund të vitit 2020. Brazili – i cili merr dy të tretat e energjisë elektrike nga hidrocentralet – ka pësuar thatësirën më të keqe në një shekull. Në të njëjtën kohë, ka përpjekje për energjinë e gjelbër dhe reduktimin e emetimeve të CO2 në Bashkimin Evropian. Rreth një e pesta e rritjes së çmimeve të energjisë elektrike mund t’i atribuohet përpjekjeve për të reduktuar emetimet e dioksidit të karbonit. Këtë e theksoi edhe Komisioneri Evropian për Aktivitetet Klimatike, Frans Timmermans.
Rritja e çmimeve të energjisë në tregjet botërore të aksioneve, duke përfshirë edhe mallrat e tjera parësore, kanë nxitur presionet e përgjithshme të çmimeve që janë përhapur në ekonomitë ndërkombëtare përmes tregjeve ndërkombëtare. Tani, ato presione, si rezultat i kulmit të krizës ruso-ukrainase, po bëhen më të forta.
Masat e para u morën verën e kaluar
Si e vogël dhe e hapur, ekonomia jonë, si shumica e ekonomive të botës, po përjeton lëvizje në tregjet ndërkombëtare të mallrave parësore (energjisë dhe ushqimit). Ndërsa kriza u shpalos, ata u ndjenë më të dobët gjatë vitit 2021, por u intensifikuan në fund të vitit dhe kulmuan në fillim të vitit 2022. Edhe pse dikush, ndoshta për qëllime politike, do të thotë se po i marrim masat me vonesë, e vërteta është se masat e para i mori qeveria para më shumë se gjysmë viti, duke ulur normën e TVSH-së për energjinë elektrike. Me ndryshimet në Ligjin për Tatimin mbi Vlerën e Shtuar, kemi ulur shkallën e taksës për furnizimin me energji elektrike për amvisëritë në korrik të vitit të kaluar nga 18 në 5 për qind, përfshirë qershorin e 2022. Me vendosjen e një norme tatimore preferenciale, u mundësuam qytetarëve që të mos e ndjejnë ndikimin fillestar të çmimit të energjisë. Po ashtu, për të amortizuar rritjen e çmimit të energjisë elektrike dhe ngrohjes, Qeveria dy herë (fundi i vitit 2021 dhe fillimi i vitit 2022) ka transferuar 5,3 miliardë denarë për termocentralet e Maqedonisë së Veriut, ose gjithsej rreth 10,6 miliardë denarë. Kjo ka rezultuar në një korrigjim shumë më të vogël të çmimit të energjisë elektrike dhe ngrohjes sesa vlera reale e tregut, pra çmimi është rreth 20% e tregut.
Gjithashtu, në muajin dhjetor u ngrinë çmimet e disa prej produkteve ushqimore bazë, ndërsa pas përfundimit të kësaj mase u miratua një masë për kufizimin e marzhit për këto produkte.
Në kuadër të mbrojtjes së standardit jetësor të qytetarëve ishte edhe rritja e pagës minimale dhe pensioneve, për të mbrojtur qytetarët që kanë të ardhura më të ulëta se mesatarja.
Tani, dy javë pas fillimit të krizës ruso-ukrainase, ne po vijmë me një paketë prej 26 masash që synojnë mbrojtjen e standardit të jetesës së qytetarëve dhe mbështetjen e ekonomisë. Vlera e paketës së fundit të masave llogaritet në rreth 400 milionë euro, por nëse marrim parasysh masat e mëparshme të ndërmarra nga qeveria vitin e kaluar dhe në fillim të këtij viti, shuma që është ndarë deri më tani për të zbutur goditjet e çmimeve tek qytetarët. është rreth 615 milionë. Kjo shumë është afër shumës që kroatët parashikojnë të përballen me presionet e çmimeve, ose rreth 635 milionë euro. Për krahasim, Greqia parashikon 500 milionë euro, Sllovenia dhe Shqipëria parashikojnë rreth 200 milionë euro, e kështu me radhë.
Krahasuar me rajonin, aktualisht kemi çmimet më të ulëta për produktet bazë, si vaji i gatimit, sheqeri, mielli dhe karburantet. Kështu, një litër naftë në vendin tonë është rreth 0.3 euro, ose rreth 18 denarë më lirë në krahasim me Serbinë, Kroacinë dhe Malin e Zi. Nëse një litër vaj luledielli te ne kushton 1.5 euro, në Kroaci është 2.2 euro, në Mal të Zi 1.89 euro, në Kosovë 1.77 euro, Bosnje dhe Hercegovinë 1.76 euro dhe Serbi 1.7 euro. Dhe çmimet për një kilogram miell dhe një kilogram sheqer në vendin tonë krahasuar me rajonin janë më të ulëta deri në 20 cent euro.
Kur bëj këto krahasime, nuk do të doja që lexuesi të më keqkuptonte. Askush nuk ngushëllon askënd që fqinjët tanë paguajnë çmime më të shtrenjta. Ne bëjmë një analizë të përshtatshme ekonomike të situatës në mënyrë që të kemi një pasqyrë të plotë të situatës. Në atë drejtim do t’i rikthehem paketave të masave që ata zbatojnë dhe planifikojnë, si dhe vendet e tjera evropiane, sepse presionet ndihen kudo dhe të gjithë tani po dalin me aktivitete dhe masa.
Çfarë bënë fqinjët tanë dhe vendet evropiane?
Nëse analizohen masat që janë planifikuar të zbatohen dhe janë duke u zbatuar në vendet e rajonit dhe në vendet evropiane, ato mund të kategorizohen në transferta për popullatën vulnerabël, ulje të taksave të energjisë dhe rregullim të çmimeve me pakicë.
Kështu, paketa kroate, zbatimi i së cilës pritet të ulë presionet inflacioniste në gjysmën e dytë të vitit, përbëhet nga masa që ulin normën e TVSH-së dhe masa për ndihmë direkte financiare. Ata parashikojnë ulje të TVSH-së për gazin nga 25% në 13%, por në vitin e parë në 5%, e ulin TVSH-në e druve të zjarrit në 13%, ndërsa produktet ushqimore bazë si mishi dhe peshku i freskët, frutat, perimet, vajrat. për ushqim dhe ushqim për fëmijë në 5%, në nivelin e bukës dhe qumështit. Mjetet higjienike dhe biletat sportive e kulturore do të tatohen gjithashtu me masën 5%. Ato ofrojnë gjithashtu ndihmë direkte financiare për kategoritë më të rrezikuara të qytetarëve, si përfituesit e ndihmës sociale dhe pensionistët, por do të mbështesin edhe sipërmarrësit dhe fermerët.
Masat në Slloveni synojnë transfertat financiare të synuara. Ato ofrojnë gjithashtu mbështetje për pensionistët, përfituesit e ndihmës sociale, përfituesit e paaftësisë dhe përfitimet e fëmijëve, familjet e mëdha dhe prindërit kujdestarë. Ata parashikojnë gjithashtu një përjashtim tre mujor nga detyrimi për shtesë për të mbështetur prodhuesit e energjisë nga burimet e rinovueshme dhe kogjenerimin me efiçencë të lartë, si dhe kompensimet për rrjetin e shpërndarjes dhe transmetimit, për të gjitha familjet.
Serbia ka miratuar masa për të përmirësuar efikasitetin e energjisë përmes mbështetjes financiare për familjet. Për të ulur inflacionin, Serbia ka vendosur një masë për ngrirjen e çmimeve të miellit, sheqerit, vajit të lulediellit, derrit dhe qumështit dhe ndalimin e eksportit të disa produkteve bazë.
Mali i Zi kohët e fundit miratoi masa për të ulur akcizën e karburantit me 20% dhe një kompensim një herë prej 50 euro për pensionistët, pensionet e të cilëve janë nën mesataren. Gjithashtu u mor një vendim për rritjen e rezervave të ushqimit dhe karburanteve, si dhe një vendim për krijimin e rezervave mallrash, pasi Mali i Zi nuk ka rezerva mallrash që nga viti 2003.
Në Greqi, Bullgari dhe Shqipëri janë futur modele për subvencionimin e çmimeve të energjisë elektrike për amvisëri dhe biznese, ndërsa në Kosovë janë vendosur kufizime në furnizimin me energji elektrike për dy orë për shkak të rritjes së konsumit, prodhimit të ulët vendas, çmimeve të larta. të importeve dhe ndërprerjeve të shkaktuara nga disbalancat në rrjetin evropian të transmetimit.
Vendet e BE-së po veprojnë me masa të ngjashme. Gjermania ka njoftuar një reduktim të tarifave shtesë të energjisë elektrike dhe janë marrë masa për të lejuar familjet në nevojë të mbulojnë plotësisht faturat e tyre të ngrohjes. Gjermania parashikon gjithashtu grante një herë për familjet me të ardhura të ulëta, të cilat do të disbursohen në verë kur familjet marrin faturat nga furnizuesit e energjisë.
26 masa për çmimet e ushqimeve, lëndëve djegëse, mbështetje për shtresat vulnerabël dhe kompanitë
Kur qeveria jonë konceptoi paketën prej 26 masash kundër krizës që synojnë mbrojtjen e standardit të qytetarëve, sigurisht që kemi pasur parasysh përvojat e vendeve të tjera të Evropës dhe të rajonit. Megjithatë, masat janë hartuar sipas nevojave të ekonomisë dhe qytetarëve tanë.
Nëse analizohet paketa më e fundit e masave, mund të grupohen disa kategori masash. Kështu, sipas llojit, parashikuam masa tatimore, mbështetje financiare, kufizime administrative që do të ndikojnë në çmime dhe masa të kursimit të energjisë. Nëse grupohen sipas drejtimit të veprimit, kemi masa që i referohen amortizimit të rritjes së çmimeve të ushqimeve, çmimeve të karburanteve, efiçencës së energjisë dhe mbështetjes për kompanitë.
Sa i përket masave që synuam për uljen e çmimit të ushqimeve, ulëm normën preferenciale të TVSH-së për produktet ushqimore bazë njerëzore nga 5% në 0%. Kjo vlen për produktet bazë si buka, sheqeri, mielli, vaji i lulediellit, qumështi i plotë, mishi i freskët, orizi dhe vezët.
Për një efekt më domethënës, kjo masë do të zbatohet paralelisht me ngrirjen e marzheve të disa produkteve bazë ushqimore për njerëzit. Kështu, në periudhën prill-qershor të këtij viti, parashikohet ngrirja administrative e marzheve, për të parandaluar fitimet mbinormale, në një periudhë krize energjitike dhe normë më të lartë inflacioni, kur çmimet e ushqimeve janë subjekt i korrigjimeve të shpeshta në rritje.
Në kuadër të paketës së masave, parashikuam një masë autonome për importin e produkteve ushqimore bazë dhe lëndëve të para që kanë detyrime doganore nga të gjitha vendet, si gruri, mielli tip 400 dhe vaji ushqimor i lulediellit.
Për kategoritë më vulnerabël të qytetarëve kemi planifikuar që në periudhën prill-qershor t’u japim bono në vlerë prej 1000 denarë për çdo muaj, të cilat do të përdoren për blerjen e produkteve bazë. Për të gjithë pensionistët, duke filluar nga pensioni i marsit dhe duke përfunduar me pensionin e majit, përveç pensionit parashihen subvencione shtesë prej 1.000 denarë.
Për sa i përket çmimeve të karburanteve, ne kemi marrë lehtësime dhe lehtësime më serioze tatimore përmes përllogaritjes. Një prej tyre është një normë preferenciale e TVSH-së prej 5% për energjinë elektrike shtëpiake deri në fund të vitit. Rekomanduam gjithashtu vendosjen e bllok-tarifave për energjinë elektrike me konsum më të ulët që të tarifohet me çmim më të ulët, gjë që do të mbrojë ata që kanë të ardhura më të ulëta, por edhe do të motivohet për kursime shtesë në përdorimin e energjisë elektrike. Gjithashtu, përmes programit për varfëri energjetike, për amvisëritë me të ardhura të ulëta, fatura mujore për energjinë e konsumuar do të ulet për 600 apo 800 denarë në muaj, varësisht nga shuma e të hyrave. Qeveria do të vazhdojë të subvencionojë çmimin e energjisë elektrike në tregun e rregulluar, në kushtet e krizës energjetike evropiane dhe rritjes së ndjeshme të çmimit të këmbimit të energjisë elektrike. Do të vazhdojë subvencionimi i çmimit të ngrohjes qendrore.
Për të ulur çmimet e karburanteve, të cilat këto ditë kanë arritur nivelin më të lartë në 14 vitet e fundit, kemi ulur normën e TVSH-së nga 18% në 10% në shitjet e benzinës pa plumb, gazit, gazit të lëngshëm të naftës (LPG) dhe metanit. . Masa pritet të ndikojë në mbrojtjen e fuqisë blerëse të konsumatorëve fundorë, përfshirë fermerët e vegjël.
Gjithashtu në këtë drejtim kemi ulur akcizën për karburantet, bazuar në lëvizjet në bursë. Me ndryshimet në Ligjin për akciza, akciza do të ulet për 1, 2 ose 4 denarë për litër për benzinë pa plumb, naftë dhe lëndë djegëse ekstra të lehta, në përputhje me çmimin mesatar ditor të bursës së “mallrave mesdhetare FOB ( Itali)”.
Gjithashtu, për të mbështetur importuesit, ata do të përjashtohen nga pagimi i TVSH-së për importet e gazit natyror dhe energjisë elektrike, ngrohjes apo ftohjes. Masa do të ndikojë pozitivisht në likuiditetin e kompanive, për shumën e taksës që do të paguanin për importin e tyre.
Tashmë e kam deklaruar dhe do ta theksoj këtu, këto pak ditë kemi treguar se si institucionet në sistem veprojnë me efikasitetin më të lartë në interes të qytetarëve. Pas shpalljes së masave, Ministria e Financave përmes Qeverisë i ka dorëzuar Kuvendit amendamentet në Ligjin për TVSH-në dhe Ligjin për akciza. Kuvendi unanimisht i miratoi amendamentet në orët e vona të mbrëmjes para mesnatës së të premtes, ndërsa Qeveria menjëherë pas kësaj mori vendim që operacionalizon lehtësirat tatimore. Komisioni Rregullator i Energjisë, menjëherë pas shpalljes së ligjeve dhe vendimeve në Gazetën Zyrtare, ka thirrur seancën, në të cilën ka përcaktuar çmimet e reja të karburanteve, gjegjësisht uljen e çmimeve të derivateve për 7% -9%. Jam krenar që kemi treguar një nivel të efikasitetit gjerman, në interes të qytetarëve.
POR , le të kthehemi te paketa kundër krizës. Ne kemi planifikuar më shumë për të rritur efikasitetin e energjisë. Një prej tyre është rekomandimi për komunat për riorganizimin e transportit publik, por edhe rekomandimi për kursim dhe shfrytëzim të arsyeshëm të energjisë elektrike, sepse si do të jetë për të gjithë ne, varet nga secili prej nesh si individ. Secili nga ne, qytetarët, duhet të kuptojë se çmimi që paguajnë për energjinë elektrike është vetëm 20% e çmimit real, për shkak të subvencioneve nga qeveria. Kur sillesh në mënyrë të paarsyeshme si konsumator, sillesh në mënyrë të paarsyeshme ndaj buxhetit të shtetit, pra fondeve të përbashkëta të të gjithë qytetarëve.
Ne kemi parashikuar disa masa për të mbështetur kompanitë, si një instrument financiar përmes Bankës Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim që do të sigurojë akses në financa për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (por edhe familjet) për investime në burimet e rinovueshme të energjisë dhe zgjidhjet e efiçiencës së energjisë. Gjithashtu ofrohet një linjë e re kredie për të mbështetur kompanitë që përballen me krizën energjetike dhe për të stimuluar investimet në burimet e rinovueshme të energjisë përmes bankave tregtare. Fondi i Garancisë disponohet edhe nëpërmjet Bankës së Zhvillimit për dhënien e garancive të portofolit për kompanitë mikro, të vogla dhe të mesme dhe garanci individuale për tregtarët e mëdhenj që eksportojnë nëpërmjet garancive të portofolit.
Ne vazhdojmë me strategjinë e konsolidimit financiar.
Nga vijnë paratë për këtë paketë të madhe masash? Nga këto 400 milionë euro, aq sa vlen paketa totale, rreth 90 milionë euro janë heqje e të ardhurave dhe rreth 310 milionë euro janë shpenzime direkte fiskale. Megjithatë, jo të gjitha masat do të zbatohen njëkohësisht. Ato janë pjesë afatshkurtër – si përjashtimet nga taksat dhe subvencionet për kategoritë e cenueshme të qytetarëve, ndërsa ka masa afatmesme që lidhen me fondet mbështetëse të korporatave. Një pjesë e fondeve do të sigurohen nga organizata financiare ndërkombëtare, si BERZH. Sipas përllogaritjeve të Ministrisë së Financave, ndikimi ekonomik i masave pritet të jetë mbi 500 milionë euro, duke pasur parasysh efektin shumëfishues të disa masave dhe Planit të Rritjes së Përshpejtuar, sipas të cilit, përveç mjeteve buxhetore, mjetet nga mobilizohet sektori privat.
Mbështetja financiare për qytetarët dhe ekonominë është jashtëzakonisht e rëndësishme në vitet e trazuara ekonomikisht. Në këtë kuptim, konsolidimi i parakohshëm fiskal (tërheqja e parakohshme e mbështetjes financiare për ekonominë dhe kategoritë vulnerabël të qytetarëve) do të vononte periudhën e rimëkëmbjes dhe, në fund, mund të rezultonte në një borxh publik më të lartë si përqindje e PBB-së. Në këtë kuptim, debati për solidaritetin ndërmjet brezave dhe shpërndarjen e të ardhurave dhe borxhit mbetet i hapur. Gjatë vitit do të ketë një ristrukturim të buxhetit, si çdo vit, ku do të ridrejtohen fonde të caktuara që nuk do të përdoren realisht për këto pozicione.
Para se të mbyll këtë rubrikë, dua të theksoj se edhe në një skenar të zgjatur krize në tregun botëror të energjisë dhe produkteve parësore, hapësira fiskale lejon ndërhyrje shtesë, me synim mbrojtjen e standardit të qytetarëve dhe likuiditetit të kompanive. Por ajo që është shumë e rëndësishme për të gjithë ne në këtë kohë krize dhe çmimesh të larta të produkteve ushqimore bazë dhe energjisë, është se të gjithë mund të japim një kontribut të madh me hapat tanë, nëse kursejmë dhe përdorim më racionalisht energjinë në këtë periudhë. me qëllim që diferencat e çmimeve kanë më pak gjasa të reflektohen në të ardhurat e veta, qofshin ato në nivel individi, familjeje apo sipërmarrjeje.
Në fund, do të shtoja, askush nuk thotë se do të jetë e lehtë, por unë pretendoj se nga ana ime si Ministër i Financave dhe nga kolegët e mi në Qeveri do të ketë një luftë që qytetarët të ndjejnë më pak presionet nga rusët. Konflikti ukrainas. Në fakt këtë e dëshmuam me masat kundër krizës gjatë pandemisë, të cilat amortizuan ndjeshëm efektet në ekonomi dhe për të cilat morëm vlerësimet më të mira nga institucionet financiare ndërkombëtare. Ndërkohë, në periudhën afatmesme dhe afatgjatë, ne mbetemi në kuadrin e vendosur mirë makroekonomik dhe fiskal, në të cilin parashikojmë konsolidim fiskal dhe rritje të përshpejtuar, për të zhvilluar ekonominë tonë.
Monitorim vigjilent, përgjigje në kohë dhe me përgjegjësi ndaj sfidave në kohë pasigurie të madhe dhe nevojë për të menaxhuar me sukses pritshmëritë
Përkundër zbutjes së pritshme të efekteve të krizës së çmimeve dhe energjetikës me masat e marra nga qeveria, pasiguria mbetet e lartë, prandaj edhe mundësia e spekulimeve mbetet aktuale. Na pret një detyrë e vështirë dhe e përgjegjshme, të ndjekim nga afër zhvillimet, konsultimet e vazhdueshme dhe komunikimi transparent, për të ruajtur besueshmërinë e institucioneve dhe për të shmangur kështu spekulimet e mundshme, të cilat do të menaxhojnë më mirë pritshmëritë si përcaktues kyç në suksesi i politikave socio-ekonomike. Dhe kjo në kohë krize nuk është një detyrë e thjeshtë. por një mision i përbashkët i të gjithë aktorëve në shoqëri, politikëbërësve, partive politike, komunitetit të biznesit, komunitetit të ekspertëve dhe akademikëve, mediave, sektorit të shoqërisë civile dhe thjesht çdo qytetari.biznisvesti.mk
Kolumna e ministrit të Financave, Fatmir Besimi
Ministria e Financave
