Nga ky vit, komunat do të marrin më shumë para, të cilat duhet t’i bëjnë ato më të qëndrueshme financiarisht dhe në këtë mënyrë të ofrojnë shërbime më të mira dhe më efikase për qytetarët. Reforma për nxitjen e decentralizimit fiskal parasheh që deri në vitin 2024 komunat të marrin më shumë të ardhura nga tatimi mbi të ardhurat personale dhe nga norma e subvencionit të TVSH-së.
Konkretisht, tre për qind e tanishme e të ardhurave të parashikuara për komunat në bazë të tatimit mbi të ardhurat personale duhet të rritet në gjashtë për qind në vitin 2024, dhe norma e rimbursimit të TVSH-së nga 4.5 për qind aktuale në gjashtë për qind në vitin 2024.
Rritja e të ardhurave nga tatimi mbi të ardhurat personale do të jetë graduale. Konkretisht, këtë vit ajo përqindje do të jetë katër, vitin e ardhshëm pesë për qind dhe në vitin 2024 do të arrijë në gjashtë për qind.
Do të ketë një rritje graduale të normës së subvencionit të TVSH-së në mënyrë që të jetë pesë për qind këtë vit, 5.5 për qind në 2023 dhe gjashtë për qind në 2024.
Të dhënat tregojnë se nga viti 2005 deri në vitin 2019, mjetet për komunat janë rritur nga 5,9 miliardë denarë në 37 miliardë denarë. Tani, sipas ligjit, komunat marrin 2,8 miliardë denarë përmes granteve të TVSH-së dhe tatimit në të ardhura personale, ndërsa reforma për promovimin e decentralizimit fiskal parasheh që këto mjete të rriten gati dy herë, në 5,2 miliardë denarë në vitin 2024.
Fondi i Performancës (Performanca) dhe Fondi i Barazimit
Mjetet do të shpërndahen në tre fonde, përkatësisht në Fondin Bazë që do të shkojë 4.5 për qind e tatimit mbi vlerën e shtuar të mbledhur të realizuar në vitin fiskal paraprak, si dhe në Fondin e Performancës dhe Fondin e Barazimit ku 0.75 për qind e tatimit mbi vlerën e shtuar të mbledhur në vitin e kaluar fiskal.
Komunat që do të kenë rezultate pozitive dhe realizim më të lartë të të hyrave vetanake do të marrin më shumë mjete nga Fondi i Performancës, ndërsa ato që kanë të hyra më të ulëta për shkak të kapacitetit të kufizuar të burimeve dhe kanë treguar rezultate të mira në mbledhjen e të hyrave vetanake, do të marrin mjete nga Fondi i Unifikimit..
Këtë vit kur duhet të fillojë rritja graduale e mjeteve, në Fondin e Performancës dhe në Fondin e Barazimit do të ndahen përkatësisht 0.25 për qind, ndërsa në Fondin Bazë 4.5 për qind. Tashmë në vitin 2023, kur të ardhurat nga TVSH-ja pritet të rriten në 5.5 për qind të tatimit mbi vlerën e shtuar të mbledhur në vitin e kaluar fiskal, 0.5 për qind do t’i akordohen Fondit të Performancës dhe Fondit të Barazimit dhe Fondit Bazë 4.5 për qind.
Instrumente të reja për një disiplinë më të madhe financiare
Reforma për të nxitur decentralizimin fiskal pritet të rrisë disiplinën financiare dhe të reduktojë dhe riprogramojë detyrimet e papaguara.
Bashkitë do të kenë mundësinë e konsolidimit financiar nëpërmjet një obligacioni strukturor 10-vjeçar të emetuar nga Ministria e Financave. Është një nga tre instrumentet që do të kenë në dispozicion komunat në rast të paqëndrueshmërisë financiare, që rregullohet me Projektligjin për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për financimin e njësive të vetëqeverisjes lokale. Gjithashtu, bashkitë do të kenë në dispozicion edhe dy instrumente të tjera – një kredi me kusht, e cila gjithashtu do të lëshohet nga Ministria e Financave me kohëzgjatje 10-vjeçare, si dhe një obligacion komunal pa interes me afat maturimi deri në 10 vite. Obligacioni komunal pa interes do të emetohet pas nxjerrjes së aktit për miratimin e emetimit të letrave me vlerë nga Komisioni i Letrave me Vlerë.
Për përdorimin e njërit prej instrumenteve, bashkia do të paraqesë kërkesë në Ministrinë e Financave bazuar në Planin e masave për tejkalimin e destabilitetit financiar. Kërkesa do të përmbajë të dhëna për sasinë e kërkuar të fondeve dhe mundësinë e përdorimit të njërit prej instrumenteve.
Ndryshe nga detyrimi i mëparshëm i kryetarit për të deklaruar jostabilitet financiar, tani paqëndrueshmëria financiare ndodh me fuqinë e ligjit në ditën e përmbushjes së njërit prej kushteve të parapara në Ligj, pa pritur vendimin e kryetarit.
Menjëherë pas fillimit të paqëndrueshmërisë financiare, Këshilli Bashkiak, me propozim të Kryetarit të Komunës, miraton Planin e masave për tejkalimin e paqëndrueshmërisë financiare. Masat përfshijnë kufizime ndaj kryetarit të komunës në lidhje me përdorimin e mjeteve komunale në disa baza me qëllim shfrytëzimin racional të mjeteve dhe tejkalimin e paqëndrueshmërisë financiare. Plani publikohet në mënyrë transparente në ueb faqen e komunës me qëllim të informimit të publikut të gjerë, ndërsa Ministria e Financave monitoron zbatimin e masave të Planit.
Me forcimin e përgjegjësisë fiskale të bashkive, pritet të rritet transparenca në funksionimin e tyre. Në veçanti, ata do të detyrohen të publikojnë të dhënat financiare në ueb-faqet e tyre dhe paralajmërohet shtim i kontrollit nga inspektimi financiar.
Promovimi i decentralizimit fiskal është në përputhje me Kartën Evropiane të Vetëqeverisjes Lokale të Këshillit të Evropës (1985) e cila u pranua nga Deklarata dhe u ratifikua nga Parlamenti ynë në 1997.
Decentralizimi zyrtarisht filloi më 1 korrik 2005, në përputhje me Ligjin për Vetëqeverisjen Lokale të miratuar në vitin 2002. Ligji për financimin e njësive të vetëqeverisjes lokale, i miratuar në vitin 2004, rregullon funksionimin financiar të komunave, si dhe qasjen në faza të decentralizimit fiskal. Faza e dytë e procesit të decentralizimit fiskal filloi më 1 korrik 2007 me vlerësimin e komunave për hyrjen në fazën e dytë.
