Qeveria e re pro-evropiane në Sofje premton të gjejë një rrugëdalje nga ngërçi në lidhje me veton për hapjen e negociatave të Maqedonisë me BE-në. Cilat janë shanset për një kompromis? Profesori i antropologjisë kulturore në Universitetin e Sofjes, Ivajlo Diçev, në një analizë për Deutsche Welle, vlerëson se nuk ka shpjegim racional për veton bullgare për hapjen e negociatave për anëtarësim në Maqedoninë e Veriut.
Nacionalistët në qeverinë e mëparshme thjesht donin të rrisnin popullaritetin e tyre. Por nga vjen ai konsensus entuziast? Bullgarët dukej se prisnin që maqedonasit, tani të “çliruar” nga hegjemonia serbe, të ktheheshin tek ata, dhe për këtë arsye ishin të zhgënjyer kur zbuluan se fqinjët e tyre kishin zhvilluar identitetin e tyre solid kombëtar.
Refuzimi i Greqisë për të pranuar emrin shtetëror të shtetit të ri ka të ngjarë të ushqejë edhe egon kombëtare bullgare. Por, ndryshe nga Athina, e cila i paraqiti kushte të qarta Shkupit, zemërimi i sotëm bullgar duket i paqartë dhe i palogjikshëm. Është një precedent i rrezikshëm që padyshim do të përdoret në polemikat mes serbëve dhe kosovarëve, polakëve e ukrainasve dhe të gjitha vendeve të tjera me pikëpamje të ndryshme për historinë e tyre të përbashkët.
Shpresat e Maqedonisë së Veriut se BE do ta detyrojë Bullgarinë të heqë veton e saj janë të ekzagjeruara: Franca po shtyn që Bashkimi të thellohet përpara zgjerimit të mëtejshëm, ndërsa partitë e ekstremit të djathtë janë skeptike për pranimin e anëtarëve të rinj me një popullsi të madhe myslimane – siç është Maqedonia e Veriut.
Versioni i kujt i historisë?
Gjetja e një zgjidhjeje për ngërçin nënkupton një kompromis që do t’i lejojë të dyja palët të shpallin fitoren. Por cilat janë kërkesat bullgare? Së pari, ata duan që fqinjët e tyre maqedonas të njohin origjinën e tyre bullgare.
Formulimi zyrtar i “historisë së përbashkët” u braktis papritur dhe maqedonasit u akuzuan për vjedhje të historisë bullgare.
Udhëheqja e re liberale në Sofje është zotuar të zgjerojë kuadrin e negociatave. Deri më tani, bisedimet kanë ardhur në një komision historik dypalësh të ngritur me detyrën e pamundur për të vendosur të vërtetën për të kaluarën.
Plani i kryeministrit Petkov tani është të hapë negociatat për transportin, ekonominë, kulturën, sigurinë – fusha që janë shumë më të rëndësishme për procesin e zgjerimit. Ekipet e ekspertëve pritet të arrijnë rezultatet e para deri në fund të presidencës franceze të BE-së në korrik 2022. Nuk ka afat për komisionin historik dhe ai do të duhet të vazhdojë punën gjatë procesit të anëtarësimit.
Gjuha e urrejtjes
Një nga kërkesat e paqarta bullgare është parandalimi i gjuhës së urrejtjes. Shembujt variojnë nga mbishkrimet fyese në muret e Shkupit deri te shkatërrimi i varreve të ushtarëve bullgarë nga Lufta e Dytë Botërore. Nuk është për t’u habitur që vetoja vetëm sa rriti ndjenjën negative: një sondazh i fundit tregon se mbi 50% e maqedonasve e shohin fqinjin e tyre lindor si një vend armik. Tendenca e bullgarëve për ta shpallur kombin fqinj dhe gjuhën e tij “fiktive” vetëm sa i kontribuon intolerancës reciproke.
Nëse ka një problem me historinë, ai lidhet me regjimin profashist në Bullgari – bashkëpunëtor në mizoritë e nazistëve – dhe periudhën e hershme të komunizmit jugosllav, kur shumë bullgarë në Maqedoninë jugosllave u asimiluan me forcë. Por për momentin, asnjëra palë nuk është e gatshme të marrë fajin e saj historik dhe për këtë arsye preferon të zhvendosë fajin.
Në pakicë
Ankesa e tretë e Sofjes ka të bëjë me të drejtat e njeriut. Diskriminimi ndaj njerëzve që identifikohen si bullgarë në Maqedoni mund të jetë një shkak serioz për shqetësim, por mungojnë prova thelbësore.
Asnjë rast nuk ka arritur deri më tani në Gjykatën Evropiane të të Drejtave të Njeriut; dhe shembujt e dhënë deri më tani janë për personat me shtetësi të dyfishtë, si kryetari i komunës së Shkupit apo pjesëmarrës në Eurovizion, përkundër faktit se asnjëri prej tyre nuk u pengua në realizimin e ambicieve të tyre.
Në të njëjtën kohë edhe vetë kryeministri Petkov është nën presion për shkak se ka dy shtetësi kanadeze.
Megjithatë, kërkesat e Sofjes nuk janë të pabaza. Rreth 120,000 qytetarë të Maqedonisë së Veriut kanë nënshtetësi bullgare dhe ky numër është 12 herë më i lartë se ai i vllehëve që gëzojnë statusin e pakicës sipas Kushtetutës së Maqedonisë.
Pra, ku janë ata 120,000? Të gjithë e dinë përgjigjen: në Evropën Perëndimore. Pasaportat bullgare shpesh merren duke u dhënë ryshfet zyrtarëve bullgarë dhe duke falsifikuar dokumente familjare.
Por çfarë do të ndodhë nëse, siç vlerësohet, vetëm 3,000 njerëz e identifikojnë veten si bullgarë në Maqedoninë e Veriut në një regjistrim, të dhënat e të cilit ende janë duke u përcaktuar? Sofia ka përgjigjen: ata u diskriminuan dhe u frikësuan.
Përfshirja e pakicës bullgare në Kushtetutën e Maqedonisë së Veriut para “dhe të tjerëve” mund të duket e lehtë, por do të kërkojë një shumicë prej dy të tretash në parlament. Mund të parashikohet me siguri që opozita maqedonase do të kundërshtojë dhe gjërat nuk janë të sigurta. në anën bullgare, njohja e pakicës bullgare në Maqedoninë e Veriut do të nënkuptonte se shumica e mbetur nuk janë bullgarë, gjë që do të shkatërronte ëndrrën e nacionalistëve.
