Fusha e prokurimeve publike assesi të “marrë veten”. Kritika të njëpasnjëshme vijnë ndaj Maqedonisë së Veriut për mënyrën jotransparente të prokurimeve publike. Herën e fundit kjo çështje u kritikua në raportin e skriningut, ndërsa tani edhe në Raportin e progresit. Fusha e Prokurimit publik në Maqedoninë e Veriut është vlerësuar si mesatarisht e përgatitur, me progres të kufizuar në periudhën raportuese. “Kapaciteti i institucioneve kryesore, autoriteteve kontraktore dhe operatorëve ekonomikë duhet të rritet përmes trajnimeve të vazhdueshme”, thuhet në raportin e KE-së, raporton Portalb.mk.
Bashkimi Evropian vlerëson se autoritetet kombëtare duhet të prezantojnë masa më efektive kundër korrupsionit përgjatë ciklit të prokurimit.
“Dhënia e drejtpërdrejtë e kontratës për ndërtimin e Korridorit VIII dhe X-d ngre shqetësime pasi e përjashton projektin nga zbatimi i ligjit për prokurimin publik”, thotë raporti.
Rekomandimet nga raporti i vitit të kaluar nuk janë zbatuar plotësisht dhe për këtë arsye mbeten të vlefshme. Në vitin e ardhshëm, vendi duhet në veçanti:
- të miratojë ligjin për partneritetin publik-privat dhe ligjin për koncesionet, për të harmonizuar më tej kuadrin ligjor në këto fusha me acquisin e BE-së;
- të përmirësojë koordinimin ndërmjet aktorëve kryesorë dhe forcimin e kapaciteteve të tyre për të zbatuar parimet e transparencës, konkurrencës së lirë, trajtimit të barabartë dhe mosdiskriminimit;
- të rrisë më tej përdorimin e kritereve të ‘tenderit më të favorshëm ekonomikisht’ (MEAT) për dhënien e kontratave dhe përmirësimi i monitorimit të procedurave të prokurimit publik përmes raportimit dhe ndjekjes efikase të parregullsive, rasteve të konfliktit të interesit dhe praktikave mashtruese
“Struktura institucionale dhe harmonizimi ligjor Kuadri ligjor për prokurimin publik është në përputhje të gjerë me acquisin e BE-së. Praktika e “listës së zezë” të kompanive për shkak të sjelljeve të pahijshme profesionale gjatë fazës së prokurimit vazhdoi, megjithëse kjo nuk është në përputhje me rregullat e BE-së. Në vitin 2022 janë lëshuar 55 referenca negative ndaj 50 operatorëve ekonomikë, nga të cilët 21 kanë skaduar dhe nëntë janë hequr nga Byroja e Prokurimit Publik. Deri në fund të vitit 2022, 25 referenca negative të lëshuara në vitin 2022 ishin aktive, si dhe gjashtë referenca negative të lëshuara në 2018 dhe 2019”, thuhet në raport.
Finalizimi dhe miratimi i Ligjit për PPP dhe Ligjit për koncesionet janë ende në pritje
“Në mars 2023, qeveria miratoi një kontratë për ndërtimin e seksioneve të autostradës përgjatë Korridorit VIII dhe X-d. Kontrata i është dhënë drejtpërdrejt një konsorciumi ndërkombëtar pa procedurë konkurruese si Ligji ad hoc për përcaktimin e interesit publik dhe Ligji për emërimin e partnerit strategjik për zbatimin e projektit për ndërtimin e infrastrukturës Korridori VIII dhe X-d i miratuar nga Kuvendi në vitin 2021 e përjashton projektin nga zbatimi i ligjit për prokurimin publik. Në maj të vitit 2023, Qeveria paraqiti për miratim në Kuvend ndryshimet ligjore që janë të nevojshme për zbatimin e projektit. Këto ligje u futën me flamurin e BE-së për të përshpejtuar procedurën edhe pse ky nuk ishte një përdorim i duhur i procedurës”, thekson raporti.
Kapacitetet e Byrosë për siguri puvlike, kompetencat monitoruese dhe kontrolluese duhet të forcohen.
“Në vitin 2022, u nënshkrua një Memorandum Mirëkuptimi për shkëmbimin e informacionit dhe standardizimin e procedurave ndërmjet Byrosë së Prokurimit Publik, Komisionit Shtetëror të Apelit, Komisionit për Mbrojtjen e Konkurrencës, Entit Shtetërore për Revizion dhe Komisionit Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit. Kjo duhet të rezultojë në një shkëmbim më efektiv të të dhënave dhe informacionit me objektivin e rritjes së konsistencës dhe integritetit në zbatimin e kuadrit ligjor”, theksohet në raport.
Kapaciteti i Ministrisë së Ekonomisë, ministria që merret me koncesionet dhe PPP-të, mbetet e kufizuar. Në vitin 2022, u lidh vetëm një marrëveshje e re për krijimin e një PPP. Regjistri i PPP-ve dhe regjistri i koncesioneve duhet ende të krijohen.
Kapaciteti implementues dhe zbatues
Në vitin 2022, tregu i prokurimeve publike arriti në 8.6% të PBB-së së vendit në krahasim me 11% në 2021. Ai përfaqësonte 25% të buxhetit të shtetit. Kapaciteti i autoriteteve kontraktore qendrore dhe lokale duhet të forcohet.
Për kriteret e dhënies së çmimit të përdorura në procedurat e prokurimit publik, përdorimi i ‘tenderit ekonomikisht më të favorshëm’ (TEF) është ende i kufizuar. Në vitin 2022, vetëm 1.383 njoftime prokurimi nga 22.901 të aplikuara kriteret e TEF (6,03%). Ekziston nevoja për organizimin e trajnimeve të vazhdueshme të autoriteteve kontraktore për zbatimin e këtij kriteri.
Dhënia e kontratës dhe monitorimi i zbatimit tregon se përdorimi i procedurave të prokurimit me negocim (numri i procedurave) ra në 6.6% në 2022, nga 8% në 2021. Një vlerësim i përdorimit të prokurimit të centralizuar dhe marrëveshjeve kuadër nga Byroja e Prokurimit Publik është duke u zhvilluar . Përqindja e vlerës së përgjithshme të prokurimit publik të dhënë për NVM-të u rrit në 57% në 2022 krahasuar me 53% në 2021. Anulimi i tenderit (numri i procedurave) u rrit në 31% krahasuar me 28.8% në 2021. Në 2022 numri mesatar i ofertave ka pasur tre oferta për procedurë tenderimi dhe afërsisht një e treta e kontratave janë dhënë në procedurat e tenderit me një ofertë të vetme.
Kapaciteti për të menaxhuar proceset e prokurimit publik duhet të rritet më tej, veçanërisht nga autoritetet lokale, për të siguruar një qasje më koherente në menaxhimin e ciklit të prokurimit. Cilësia e dokumentacionit të tenderit mbetet një sfidë për autoritetet më të vogla kontraktuese.
Mekanizmat rregullator dhe institucional për integritetin dhe konfliktin e interesit janë ende të pamjaftueshëm. Nuk ka asnjë sistem vlerësimi të rrezikut të përfshirë në ciklin e prokurimit për të siguruar informacion në kohë mbi praktikat e mundshme korruptive ose për të evidentuar parregullsitë.
Sistemi efikas i mjeteve juridike
Legjislacioni për të drejtën e mjeteve juridike është në përputhje të gjerë me acquisin e BE-së. Kapaciteti zbatues i Komisionit Shtetëror të Ankesave është i pamjaftueshëm për trajtimin e numrit të ankesave (967 në 2022, 1 .09 në 2021). Nevojitet staf shtesë i kualifikuar për të siguruar përpunimin në kohë të ankesave. Kundër vendimeve të Komisionit Shtetëror të Ankesave në Gjykatën Administrative në periudhën raportuese janë paraqitur 83 ankesa.
Për parandalimin e korrupsionit, strategjia e prokurimit publik përfshin masa për të luftuar korrupsionin dhe konfliktin e interesit. Megjithatë, ndjekja e raporteve në faqen e internetit të BPP-së është e pamjaftueshme. Vendi duhet të përmirësojë koordinimin institucional me Komisionin Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit dhe institucionet ligjzbatuese për të ndjekur gjetjet e raporteve.
Komisioni Evropian më 8 nëntor e publikoi Raportin e progresit për vendet e Ballkanit Perëndimor. Situata me luftën kundër korrupsionit në Maqedoninë e Veriut është vlerësuar pa asnjë përparim. Korrupsioni vazhdon të mbetet i përhapur në shumë fusha. Lidhur me ndryshimet e Kodit Penal thuhet se pengojnë aftësinë e autoriteteve për të hetuar dhe ndjekur penalisht vepra të tilla. “Kjo është një çështje shqetësuese serioze”, thuhet tekstualisht në raport.
