Qeveria maqedonase po përgatit një ligj të ri që do të lejojë të zbulohen të gjitha dosjet e sigurimit shtetëror jugosllav nga viti 1945 deri në 1991, njoftoi BGNES.
Është një vendim që do të përmbushë zotimin nga protokolli i nënshkruar mes ministrave të Punëve të Jashtme të Bullgarisë dhe Republikës së Maqedonisë, Teodora Gençovska dhe Buyar Osmani.
Ai specifikonte se brenda një viti duhet të jetë gati një “kornizë ligjore gjithëpërfshirëse për të hapur plotësisht arkivat e aparatit represiv të shërbimeve të sigurimit shtetëror të ish-kohës komuniste, duke përfshirë policinë, inteligjencën civile dhe ushtarake dhe kundërzbulimin”.
Sipas ligjit aktual, materialet arkivore janë përgjithësisht të disponueshme pas 20 vjetësh nga krijimi i tyre. Megjithatë, kjo nuk vlen për arkivat që lidhen me “inteligjencën dhe sigurinë”, të cilat synohen të jenë të aksesueshme vetëm 100 vjet pas krijimit të tyre.
Ligji aktual parashikon që dosjet e deklasifikuara në kuadër të procesit të lustracionit mund të lexohen personalisht nga personat e monitoruar ose të afërmit e tyre.
Informacioni se është duke u përgatitur një ligj i ri është bërë i ditur nga deputeti Pavle Trajanov, partia e të cilit Bashkimi Demokratik është pjesë e koalicionit qeverisës.
“Sipas informacioneve që kemi, tashmë është duke u përgatitur një ligj i ri, i cili do të bëjë të mundur që të gjitha dosjet të jenë përgjithësisht të disponueshme për të gjitha palët e interesuara”, tha Trajanov.
Burime qeveritare konfirmuan informacionin me kushtin se ka kohë të mjaftueshme deri në zbatimin e kësaj pjese të protokollit “në mënyrë që të përcaktojmë dhe kanalizojmë më mirë aktivitetet dhe ato të kryhen në mënyrën më të mirë të mundshme”.
Pritet që kjo çështje të fillojë të diskutohet pas pushimeve verore dhe në këtë proces “do të përfshihen më shumë institucione”.
Në kërkim të së vërtetës ku janë arkivat që duhet të hapë Shkupi, pesë institucione në Maqedoni japin tre përgjigje të ndryshme.
Gjithçka në Arkivin Shtetëror është tashmë e disponueshme
Pas nënshkrimit të protokollit, çështja se ku janë dokumentet, të cilat Sofja zyrtare këmbëngul se duhet të jenë të disponueshme publikisht, mbetet e paqartë.
Sipas informacioneve nga Arkivi Shtetëror i Republikës së Maqedonisë, deri më tani kanë pranuar rreth 36.000 dosje për persona të gjurmuar nga viti 1945 deri në vitin 1990. Pjesa më e madhe e tyre janë marrë nga burgu në Idrizovë, ndërsa një numër më i vogël nga Ministria e Punëve të Brendshme.
Dosjet u vunë në dispozicion si pjesë e procesit të lustracionit të kryer në vend gjatë dekadës së fundit. Arkivi Shtetëror është i mendimit se ajo që është nënshkruar në protokollin me Bullgarinë nuk vlen për këto dosje, pasi ato janë tashmë të hapura dhe një pjesë e madhe e tyre janë botuar në vitin 2016 në një botim 10 vëllimesh të arkivit me titull ” Faqet e zeza të UDBA-së”.
Është një botim voluminoz prej 13,000 faqesh në format të madh.
Arkivat e Shtetit pranojnë se Ministria e Punëve të Brendshme ka ndoshta më shumë njësi arkivore, pasi ka një praktikë që Ministria e Punëve të Brendshme të mos u dorëzojë atyre gjithçka që ka.
Vetë ministria pretendon se të gjitha arkivat ia kanë dorëzuar Agjencisë së Sigurisë Kombëtare dhe Agjencisë së Inteligjencës.
Sipas burimeve jozyrtare të Agjencisë së Inteligjencës, aty nuk ka asnjë dosje dhe ato janë ruajtur gjithmonë në Ministrinë e Brendshme dhe Zyrën e Sigurisë dhe Kundërzbulimit, tashmë e quajtur Agjencia e Sigurisë Kombëtare (NSA).
“Në fillim të viteve 1990, dosjet u ngarkuan në kamionë, u nxorrën nga MPB dhe u dogjën në vende të tjera”, pohon Pavle Trajanov.
Sipas Trajanov, i cili ka përvojë të gjerë si punonjës i Ministrisë së Punëve të Brendshme dhe drejtues i saj nga viti 1998 deri në vitin 1999, një pjesë e madhe e dosjeve u shkatërrua, dhe pjesa e mbetur e vogël u mikrofilmua dhe u ruajt në Ministrinë e Brendshme. Sipas tij, për momentin këto dokumente duhet të jenë në ASN.
Faqet e zeza të UDBA-së” tani kërkojnë përgjigje
Ndërkohë, botimi “Faqet e zeza të UDBA-së” paraqet një pasqyrë të qartë se si funksiononin shërbimet në sistemin e mëparshëm.
Dosjet u publikuan në kuadër të procesit të lustracionit, i cili duhej të zbulonte bashkëpunëtorë të ish-aparatit të inteligjencës. Për këtë shkaktoi polemika në shoqëri, sepse lustracioni u reduktua në përballje me kundërshtarët politikë.
Por ato zbulojnë shumë më tepër se emrat e bashkëpunëtorëve dhe hedhin dritë mbi masën në të cilën shërbimet u thelluan në detajet e jetës private të atyre që monitorohen. Madje ka edhe vlerësime të bëra në bazë të librave që lexojnë personat e monitoruar.
Në fakt, gjëja e përbashkët për të gjithë njëzet personat, dosjet e të cilëve janë botuar vetëm në një vëllim është se ata ishin bashkëpunëtorë të ish-liderit të VMRO-së, Vanço Mihailov. Qeveria e atëhershme, ende me kujtime të freskëta nga lufta, filloi monitorimin e tyre nga viti 1945 dhe në disa raste vazhdoi deri në vitet 1990.
Disa nga të vëzhguarit u dënuan dhe ishin në burg dhe pas lirimit u caktuan në punë. Disa prej tyre u bënë menaxherë dhe drejtorë dhe shërbimet vazhduan t’i monitoronin.
Informatorët i prisnin jashtë vendeve të tyre të punës, i merrnin në pyetje për çështje aktuale gjeopolitike dhe bënin shënime zyrtare, për shembull, çfarë mendonte dikush për krizën e raketave Kubane dhe marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara të Amerikës në 1962.
Të tjerët u provokuan të thonë se çfarë mendojnë për fjalimin e Josip Broz Titos për masat ekonomike dhe nëse kishin një mendim negativ për vendimin e Jugosllavisë, ai regjistrohej menjëherë.
Bullgaria ka insistuar prej kohësh në rehabilitimin e viktimave të komunizmit në Maqedoni. Kjo thuhej shumë qartë në memorandumin shpjegues që vendi u dërgoi vendeve anëtare të Bashkimit Evropian në shtator 2020.
Ky dokument, ndër të tjera, pretendon se arkivat në Maqedoni nga periudha ndërmjet viteve 1944 dhe 1946 përmbajnë informacione për më shumë se 20,000 njerëz që u identifikuan si bullgarë dhe që u ekzekutuan, dhe 100,000 “u vranë, u burgosën, u dërguan në internim ose në përqendrim. kampe”. /BGNES
